آیین نامه اجرایی سازان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ٢٠/٩/١٣٨۴

در اجرای ماده ۹ قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور به سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور (مصوب ۱۶/۱۱/۱۳۶۴) آیین نامه اجرایی قانون یاد شده به شرح زیر تصویب می گردد.
o    بخش نخست: امور کلی (ماده ١ تا ۴۶)
    فصل نخست: تعریف ها و واژه شناسی (ماده ۱ تا ۱۷)
    فصل دوم: وظایف سازمان و مسئولان اداره کننده و ناظر زندان، بازداشتگاهها،مراکز حرفه آموزی و اشتغال و سایر مراکز وابسته به سازمان (ماده ۱۸ تا ۴۶)
o    بخش دوم: مقررات عمومی ( ماده ۴٧ تا ١٧٩)
    فصل نخست: پذیرش، تشخیص و طبقه بندی ( ماده ۴۷ تا ۶۹)
    فصل دوم: امور داخلی، برنامه ریزی روزانه، تغذیه و بهداشت ( ماده ۷۰ تا ۱۲۱)
    فصل سوم: اشتغال و حرفه آموزی ( ماده ۱۲۲ تا ۱۳۵)
    فصل چهارم: برنامه های بازپرورانه ( ماده ۱۳۶ تا ۱۶۶)
    فصل پنجم تخلف ها و تنبیه‌های درون مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها (ماده ١۶٧ تا ١٧٩)
o    بخش سوم: رابطه محکوم با خروج از مرکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان (ماده ١٨٠ تا ٢٣۶)
    فصل نخست: ملاقات ( ماده ۱۸۰ تا ۱۹۷)
    فصل دوم: ارسال مراسله های پستی ( ماده ۱۹۸ تا ۲۱۲)
    فصل سوم: مرخصی ( ماده ۲۱۳ تا ۲۲۹)
    فصل چهارم: انتقال، اعزام و بدرقه محکوم ( ماده ۲۳۰ تا ۲۳۶)
o    بخش چهارم: آماده سازی برای خروج از زندان، مراکز حرفه آموزی و اشتغال (ماده ٢٣٧ تا ٢۴٧)
    فصل نخست: فعالیت های مدد کاری ( ماده ۲۳۷ تا ۲۴۲)
    فصل دوم: نحوه آزادی محکومان ( ماده ۲۴۳ تا ۲۴۷)

بخش نخست: امور کلی (ماده ١ تا ۴۶)
• فصل نخست: تعریفها و واژه شناسی
• فصل دوم ـ وظایف سازمان و مسئولان اداره کننده و ناظر زندان، بازداشتگاهها، مراکز حرفه آموزی و اشتغال و سایر مراکز وابسته به سازمان

بخش نخست: امور کلی

فصل نخست: تعریفها و واژه شناسی
• ماده ١: سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، سازمانی است مستقل که به طور مستقیم زیر نظر رییس قوه قضاییه انجام وظیفه می نماید و بقه اخصار در این آیین نامه سازمان نامیده می شود.
• ماده ٢: همه ساله در موعد مقرر بودجه سازمان در ردیف مستقل پیش بینی می شود و پس از موافقت رییس قوه قضاییه برای تصویب به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ارسال می گردد.
• ماده ٣: زندان محلی است که در آن محکومانی که حکم آنان قطعی شده است با معرفی مقامات قضایی صلاحیت دار قضایی و قانونی برای مدت معین یا به طور دایم به منظور تحمل کیفر، با هدف حرفه آموزی، بازپروری و بازسازگاری نگهداری می شوند.
• ماده ۴: بازداشتگاه، محل نگهداری متهمانی است که با قرار کبی مقامهای صلاحیت دار قضایی تا اتخاذ تصمیم نهایی به آنجا معرفی می شوند.
o تبصره ١: تا هنگامی که بازداشتگاههای موضوع این ماده ایجاد نشده است، در زندان حل جداگانه ی طبقه بندی شده ای برای نگهداری متهمان تحت قرار در نظر گرفته می شود و نگهار متهمان با محکومان در یک مکان ممنوع است.
o تبصره ٢: با اجرای طر ح ساماندهی منطقه ای زندانهای کشور، که از سوی سازمان تعیین و ابلاغ می شود می توان محکوان به حبس های کوتاه مدت تا ۶ ماه را در بازداشتگاه نگهداری کرد.
• ماده ۵: زندانها به زندان بسته، مراکز حرفه آموزی و اشتغال که خود شامل موسسه های حرفه آموزی و کاردرانی (اردوگاه) است، تقسیم می شوند.
o تبصره: موسسه اعم از زندان، مرکز حرفه آموزی و اشتغال، و سایر موسسه های تخصصی یا مراکزی است که در این آیین نامه، نام آنها ذکر شده است.
• ماده ۶: زندان بسته، زندانی است محسور که با برجهای دیده بانی در پوشش داخلی و خارجی دارای حفاظت کامل باشد.
o تبصره: در این نوع زندان، محکومان شبها در خوابگاههای اختصاصی یا گروهی نگهداری و روزها از برنامه های آموزشی و فنی و حرفه ای، و تفریحی استفاده می نمایند و در کارگاههای داخل زندان به کار گمارده می شوند.
• ماده ٧: مراکز حرفه آموزی و اشتغال مکانی است که می تواند محصور و در پوشش خارجی دارای حفاظت مناسب و یا نامحصور و بدون حفاظت و مامور اتظامی و یا در حالتی بینابین باشد که در آن محکومان به طور گروهی به کار اعزام می گردند و پس از خاتمه کار دوباره به آسایشگاههای خود بازگشت داده می شوند.
o تبصره: سازان می تواند برنامه های حرفه آموزی، آموزش و اصلاح را در مورد متهمان نیز اجرا نماید.
• ماده ٨: کلیه محکومان با توجه به نوع و میزان محکومیت، پیشینه کیفری، شخصیت، اخلاق و رفتار بر اساس تصمیم شورای طبقه بندی، حسب ورد در زندانهای بسته یا مراکز حرفه آموزش و اشتغال نگهداری می شوند، گر آنکه مقام قضایی صادر کننده حکم در رای صادره محل خاصی را برای نگهداری محکوم تعیین نموده باشد.
• ماده ٩: رییسان مراکز حرفه آموزی و اشتغال باید به شیوه های مقتضی طرز اخلاق و رفتار و نظم و ترتیب کار حکومان را کنترل نمایند.
o تبصره: کارکنان مراکز حرفه آموزی و اشتغال موظفند، طرز رفتار و اخلاق و ظنم ترتیب کار محکومان را برابر مقررات سازمان کنترل نموده و تخلفهای آنان را به سرعت به اطلاع رییس مربوط برسانند. در اینصورت رییس مرکز ظرف مدت بیست و چهار ساعت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورا انضباطی منعکس خواهد کرد.
• ماده ١٠: رییسن راکز حر فه آموزی و اشتغال موظفند پس از ورود محکومان، آنان را با برنامه ریزی آموزشی و حرفه آموزی موسسه های آشنا نمایند.
• ماده ١١: محکومانی که در مراکز حرفه آموزی، اشتغال می یابند در تمامی ساعتهای کار و حرفه آموزی، حق خروج از محل کار را نداشته و پس از خروج از آسایشگاه باید بطور مستقیم به محل کار رفته و به موقع نیز مراجعت نمایند. زمان ورود و خروج آنان در محل کار به دقت باید ثبت شود.
o تبصره: در هر مورد که محکوم مقررات مربوط را رعایت ننماید و یا صلاحیت حرفه آموزی و کار در محلهای یاد شده را نداشته باشد با نظر رییس مرکز به زندان بسته اعزام گشته تا حسب مورد تصمیم نهایی از سوی شورای طبقه بندی و انضباطی مربوط اتخاذ گردیده و مراتب به قاضی ناظر زندان جهت اطلاع اعلام گردد.
• ماده ١٢: موسسه کاردرمانی (اردوگاه)، مرکزی است برای نگهداری متهمان و محکومان جرایم مواد مخدر و اعتیاد.
• ماده ١٣: محکومان بنابر تصمیم شورای طبقه بندی به منظور اشتغال به کار یا حرفه آموزی به موسسه های صنعتی، کشاورزی خدماتی زیر اعزام می شوند:
o ١: موسسه های درون زندان (این موسسه ها ممکن است در مالیکت زندان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا موسسه های خیریه یا تعاونی ها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنان باشد).
o ٢: موسسه های خارج از سازان (این موسسه ها ممکن است در مالکیت سازمان باشد یا به سایر سازمانهای دولتی یا غیر دولتی یا عام المنفعه یا موسسه های خیریه یا تعاونی ها یا بخش خصوصی تعلق داشته و زندان مجاز به استفاده از آنان باشد).
o تبصره ١: موسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی با توجه به وضعیت ساختمان و کیفیت حفاظت آنها به پیشنهاد رییس موسسه و تشخیص رییس سازمان می توانند بعنوان مراکز حرفه آموزی و اشتغال تعیین گردند.
o تبصره ٢: موسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی خارج از سازمان باید دست کم واجد محلهای کافی، جهت نمازخانه، کتابخانه، وسایل ارتباط جمعی، خوابگاه، غذاخوری، محلی برای ملاقات محکومان و سایر زمینه های تفریحات سالم باشند.
• ماده ١۴: مراکز اقدامات تامینی و تربیتی موسسه هایی هستند که در آنجا متهمان و محکومان قبل بعد، یا ضمن اجرای مجازالت یا مستقل از آن تا رفع حالتی که آنها را در آینده در مظان ارتکاب جرم قرار می دهد، به حکم یا قرار کتبی مراجع قضایی نگهداری می شوند.
• ماده ١۵: موسسه های صنعتی، کشاورزی، خدماتی و نظایر آن موسسه هایی هستند که تحت نظارت سازمان با امکانات لازم از راه سرمایه گذاری دولت یا مشارکت بخش خصوصی و تعاونی به منظور اشتغدل و آموزش فنی حرفه ای و نیل به خودکفایی با هدف بازپروری محکومان تاسیس می شوند.
o تبصره: دستورالعمل ویژه این بخش با نظر حوزه معاونت امور اشتغال، خودکفایی و حرفه آموزی تهیه و پس از تایید رییس سازمان ابلاغ خواهد شد.
• ماده ١۶: اداره های مراقبت بعد از خروج مراکزی هستند که حمایت محکومان آزاد شده و واجد شرایط را بر عهده می گیرند.
• ماده ١٧: کانون اصلاح تربیت مرکزی است که اطفال و نوجوانان بزهکار کمتر از ۱۸ سال تام در آنجا برای اصلاح، تربیت و آموزش نگهداری می شوند.

فصل دوم ـ وظایف سازمان و مسئولان اداره کننده و ناظر زندان، بازداشتگاهها، مراکز حرفه آموزی و اشتغال و سایر مراکز وابسته به سازمان
• ماده ١٨: وظایف سازمان به شرح زیر می باشد:
o الف ـ نگهداری متهمان تحت قرار و محکومان به حبس، بنا بر دستور مقامهای قضایی و به موجب مقررات و قوانین مربوط؛
o ب ـ اداره کلیه امور زندانها، مراکز حرفه آموزی و اشتغال، بازداشتگاه‌ها و مراکز اقدامات تأمینی وتربیتی کشور و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛
o ج ـ ایجاد مراکز حرفه آموزش و اشتغال، زندانها، بازداشتگاه‌ها و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه های لازم برای نگهداری، بازپروری، حرفه‌آموزی و اشتغال به کار متهمان و محکومان؛
o دـ انجام تحقیقات و پژوهشهای نوین کیفرشناسانه به منظور بهبود شیوه‌ها و خدمات زندانبانی؛
o هـ ـ تعیین خط مشی، اداره ونظارت بر اجرای کلیه امور مربوط به زندانها و مؤسسه ها و مراکز وابسته به آن؛
o و ـ تهیه پیش‌نویس قوانین و مقررات مورد نیاز و پیشنهاد آن به مراجع صلاحیت دار؛
o زـ ایجاد امکانات و تسهیلات لازم و مناسب به منظور تصدی امور بازپروری نظیر اصلاح، ارشاد، آموزش و بازسازگاری محکومان؛
o ح ـ انجام خدمات مشاوره‌ای و نیز کمک و مساعدت به منظور حل مشکلات محکومان و خانواده آنان؛
o ط ـ جذب هرگونه کمک از قبیل کمک‌های مردمی، مؤسسه های خیریه و برنامه‌ریزی جهت به ‌کارگیری صحیح اینگونه کمکها با هدف بهبود امور زندانها و مساعدت به محکومان و یا خانواده آنان؛
o ی ـ سیاستگذاری وبرنامه‌ریزی کلیه امورمربوط به، اشتغال وحرفه‌آموزی محکومان ‌و خودکفایی مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندانها و مؤسسه های وابسته؛
o ک ـ تهیه آمار و اطلاعات مورد نیاز از محکومان و متهمان تحت نظارت به روشهای علمی به منظور استفاده در امور اجرایی، سیاستگزاریها و مطالعات کیفرشناسانه و انتشار آنها به صورت سالنامه آماری کیفری؛
o ل ـ تهیه و پیشنهاد اسامی محکومان واجد شرایط آزادی مشروط و ارایه آن به قاضیان ناظر زندان؛
o م ـ تهیه و پیشنهاد اسامی محکومان واجد شرایط عفو و ارائه آن به هیات عفو؛
o ن ـ برنامه‌ریزی برای مراقبت بعد از خروج محکومان با همکاری دستگاه‌های مربوط؛
o ص ـ آموزش کارکنان همسو با موازین کیفرشناسی نوین و سیاستهای توسعه قضایی قوه قضاییه.
• ماده ١٩: سازمان می‌تواند با ایجاد تشکیلات مناسب نسبت به انجام تحقیقات و مطالعات علمی کیفرشناسانه لازم راساً اقدام نماید.
o تبصره۱: کلیه پژوهشهای سازمان باید همساز با مبانی نوین کیفرشناسی بوده، نتیجه آن برای سازمان و بهینه سازی اداره امور کاربرد عملی داشته باشد.
o تبصره٢: منظور از کیفرشناسی نوین؛ مطالعه، تحقیق، ارزیابی و بررسی روشهای علمی اجرایی است که به فایده مندی فردی و اجتماعی شیوه های اجرای یفرها، می پردازد.
• ماده ٢٠: استانداردهای مورد نیاز در مورد تشکیلات اعم از تعداد کارمندان، مربیان تربیتی، مأموران انتظامی و مربیان مذهبی و متخصصان در زندانها و مؤسسه ها و مراکز وابسته به سازمان به تناسب موقعیت و احتیاجهای محل و آمار شناور محکومان توسط سازمان تعیین و به تصویب سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خواهد رسید.
• ماده ٢١: در هر مرکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان، بازداشتگاه و یا سایر مراکز وابسته به سازمان در صورت ضرورت، واحد آمار و رایانه تشکیل می‌گردد تا کلیه آمار مورد نیاز را ثبت نماید.
o تبصره: مسئول واحد یاد شده موظف است اطلاعات جمع‌آوری شده را بنابر دستور‌العملهای صادر شده تهیه و به مقام مافوق ارایه نماید.
• ماده ٢٢: تأسیس، احداث و اداره کلیه مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندانها، بازداشتگاه‌ها وسایر مؤسسه ها و مراکز وابسته به سازمان و نیز تغییر محل آنها بطور انحصاری دراختیار سازمان می‌باشد. مراجع قضایی، اجرایی، اطلاعاتی، نظامی و انتظامی از داشتن زندان و بازداشتگاههای اختصاصی ممنوع می‌باشند.
o تبصره: بازداشتگاه‌های انضباطی نیروهای مسلح از شمول این آیین نامه خارج است.
• ماده ٢٣: انتظامات و حفاظت فیزیکی از مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندانها و بازداشتگاه‌ها و سایر مراکز وابسته به عهده سازمان است که توسط یگان انتظامی و نیروهای انتظامی تحت امر اعمال خواهد شد.
o تبصره: نیروهای یاد شده تحت امر رییس سازمان بوده و وی می‌تواند اختیارات خود را رأساً اعمال نموده یا با تفویض به معاون انتظامی سازمان، به مدیران کل استانها و رؤسای زندانها واگذار نماید.
• ماده ٢۴: وظایف رییسان، زندانها، مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندانها، بازداشتگاه‌ها و مؤسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسه ها و مراکز وابسته به سازمان عبارت است از:
o الف ـ اجرای قوانین،مقررات و آیین‌نامه های وضع شده؛
o ب ـ اجرای تصمیم های شورای طبقه‌بندی با رعایت مقررات مربوطه؛
o ج ـ محافظت و مراقبت کامل از زندانها مراکز حرفه آموزی و اشتغال محکومان و متهمان بوسیله عوامل در اختیار و پیش‌بینی تمهیدهای لازم برای جلوگیری از فرار آنان و همچنین مراقبت در نحوه رفتار مأموران با محکومان و متهمان؛
o د ـ آموزش توجیهی، هدایت و نظارت بر یگان حفاظت زندان و مراکز حرفه آموزی و اشتغال؛
o هـ ـ برنامه ریزی و اهتمام و اقدام در جهت تهذیب، اصلاح و تربیت محکومان و نیز تامین بهداشت، تغذیه، تربیت بدنی و تفریحات سالم آنان در محیط زندان یا مراکز وابسته؛
o وـ اجرای برنامه های آموزش حرفه ای، فنی، کشاورزی، خدماتی، علمی و مذهبی با همکاری سازمانهای مربوطه؛
o زـ اعمال نظارت و بازرسی مداوم و کسب اطلاعات لازم از وضعیت عمومی و فردی محکومان و متهمان و رسیدگی به امور دیه، مراکز مراقبت بعد از خروج و موسسه های صنعتی کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛
o ح ـ همکار و مساعدت در اجرای برنامه های انجمن حمایت از زندانیان، ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه، مراکز مراقبت بعد از خروج و وسسه های صنعتی کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛
o ط ـ مراقبت در اجرای برنامه روزانه و دو نبت سرشماری از محکومان و متهمان و گزارش اتفاقها و آمار روزانه به مقامهای بالاتر برابر دستورالعمل های صادر شده؛
o ی ـ گزارش نتایج حاصله از اجرای برنامه های محوله به مقامهای بالاتر برابر دستورالعملهای صادر شده؛
o ک ـ تهیه برنامه و بودجه سالیانه واحد تحت سرپرستی و ارایه آن به مدیرکل استان؛
o ل ـ انجام سایر وظایف پیش بینی شده در این آیین نامه.
• ماده ٢۵: رییس زندان یا مراکز وابسته شخصاً و در غیاب وی مسئول مربوطه به محض اطلاع از وقوع حادثه باید در محل حاضر شده،ضمن اتخاذ تدابیر لازم و عاجل برای برقراری نظم و آرامش، در صورت لزوم مراتب را در اسرع وقت به مقامهای بالاتر گزارش نماید و رونوشت آن نیز برای دادستان با قاضی ناظر زندان ارسال می گردد.
• ماده ٢۶: حفاظت از زندان ها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال، استقرار نظم و تامین امنیت آنها با استفاده از طرحها، عامل و موانع حفاظت فیزیکی و برخورد مناسب و مقابله لازم با هرگونه اخلال نظم، اغتشاش، شورش و اقدامهای مخل امنیت مراکز حرفه آموزی و اشتغال بوسیله‌ی یگان حفاظت تحت نظارت و هدایت رییس مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان انجام می گیرد.
• ماده ٢٧: مدیران و رییسان زندانها و مراکز حرفه آموزی و اشتغال موظفند فهرست متهمان تحت قرار در زندان مدیریت خویش را که حداکثر یک ماه از تاریخ صدور قرار آنان سپری شده، هر ماه تهیه کرده و به منظور تعیین تکلیف نهایی در اختیار مراجع قضایی مربوط قرار دهند.
• ماده ٢٨: معاون زندان ‌بر حسب وظیفه و عنوان اختصاصی (هر یک از معاونتها) و بر اساس درجه زندان یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال در انجام تکالیف مقرر با زندان همکاری و معاضدت نموده و دستورهای قانونی او را به مورد اجرا می‌گذارد و در غیاب رییس زندان یکی از معاونان به پیشنهاد وی و تصویب مدیر کل استان مسئولیت امور را بر عهده خواهد داشت.
• ماده ٢٩: وظایف فرمانده قرارگاه زندان به شرح زیر است:
۱٫ نظارت بر امور حفاظت فیزیکی زندان و تأیید لوحه نگهبانی، گشت و کنترل و تأیید لوحه پاسداری؛
۲٫ نظارت بر حضور و غیاب پرسنل انتظامی زندان و اقدام لازم در این خصوص؛
۳٫ بازدید و بررسی وضع ظاهری کارکنان حاضر به خدمت در هنگام برگزاری مراسم صبحگاه و انجام وظیفه و ارائه آموزشها و تذکرات ضروری به آنها؛
۴٫ نظارت در تمرین پرسنل نسبت به طرحهای دفاعی و امنیتی زندان با پرسنل؛
۵٫ بازدید از اماکن زندان و اسلحه و مهمات و تجهیزات و نظارت بر امر نظافت و نگهداری آنها؛
۶٫ نظارت بر نحوه اعزام و انتقال زندانیان به مراجع قضایی و دیگر مراجع؛
۷٫ نظارت، بررسی، هدایت و راهنمایی مسئول نگهبانی و افسر آموزش یگان عملیات و سایر عوامل کشیک و گشت در انجام وظایف محوله؛
۸٫ ابلاغ دستورات مقامات مافوق و بخشنامه‌های اداری و انتظامی به مأمورین مربوط و نظارت بر حسن اجرای آنها؛
۹٫ عهده‌دار شدن امور در غیاب مسئول امور انتظامی؛
۱۰٫ تدوین، ارائه و پیشنهاد طرحها و دستورالعمل‌های لازم در زمینه هر یک از موارد فوق در جهت بهبود امور جاری و تسهیل و تسریع کار برابر مقررات.
۱۱٫ جلوگیری از وقوع هرگونه بی‌نظمی و نظارت بر تحقیقات اولیه و تشکیل پرونده و اعزام متهم یا متهمین به مراجع قضایی در وقت قانونی؛
۱۲٫ ارائه گزارش لازم از وقایع اتفاقیه به مقام مافوق؛
۱۳٫ انجام سایر امور محوله طبق دستور .
• ماده ٣٠: وظایف افسرنگهبان عبارت است از :
۰٫ حضور به موقع در محل خدمت و مطالعه مندرجات ۲۴ ساعت گذشته دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه به منظور پیگیری و اجرای دستورهای صادره از سوی مقام مافوق و اطلاع از وقایع مربوطه؛
۱٫ کنترل عوامل نگهبانی، نظارت بر تحویل اسلحه و مهمات به آنان، تطبیق نام آنان با لوحه نگهبانی، اعلام پرسنل غایب به مقام مافوق و ثبت اسامی و مأمورین حاضر در دفتر ثبت وقایع و خدمات روزانه؛
۲٫ نظارت بر امور کمک افسرنگهبان مبنی بر اعزام به موقع عوامل نگهبانی به محل مأموریت؛
۳٫ تحویل و تحول امور نگهبانی با توجه به وقعات روز قبل؛
۴٫ تنظیم و ثبت وقعات وگزارشهای نهایی به‌صورت‌صحیح و بدون‌خط‌خوردگی و تراشیدگی و الحاق برابر دستورالعملهای صادره؛
۵٫ رسیدگی به پرونده‌های متشکله باقیمانده از نگهبانی قبل جهت تکمیل و به جریان انداختن و آماده نمودن آنها برای ارسال به مراجع قضایی؛
۶٫ نظارت بر انجام وظیفه مأمورین اطلاعات درب ورودی و راهنمایی مراجعه‌کنندگان و نگهداری اشیاء ممنوعه ارباب رجوع؛
۷٫ بازدید از عوامل نگهبانی و اماکن انتظامی در طول مدت خدمت؛
۸٫ تقدیم گزارش از وضعیت حفاظت فیزیکی زندان در زمینه مشکلات، نواقص، ایرادات و نارساییها به فرمانده انتظامی در مدت نگهبانی؛
۹٫ نظارت بر امور محوله داخلی بین پوسته دوم زندان مانند نظافت کلیه اماکن انتظامی، اطمینان از عدم وجود اشکال در ساختمان و تأسیسات؛
۱۰٫ تعیین افراد جیره‌بگیر، اموررفاهی مأمورینی‌که بطور شبانه‌روزی در زندان بسر می‌برند، وضعیت ظاهری و شئونات اسلامی، رعایت موارد انضباطی و جلوگیری از حرکات یا اعمال سوء مأمورین و نظارت بر اجرای برنامه‌های دسته‌جمعی از جمله نماز جماعت، سخنرانی و اجرای دستورات انضباطی و تنبیهی در مورد هر یک از ډارکنان و ارائه ڏزارؔ نواقص، معایب مشهود در هر مورد به مقام بالاتر؛
• اجرای مراسم صبحگاه و شامگاه؛
• اعمال نظارت لازم بر بازرسی بدنی از زندانیان، ملاقات‌کنندگان و بازرسی دقیق وسائط نقلیه و سایر تجهیزات در هنگام ورود و خروج از زندان بدون استثناء؛
• هدایت و نظارت کمک نگهبان در انجام وظایف و امور محوله
• ارائه گزارش سوانح و حوادث غیر مترقبه حادث شده به مقام مافوق در اسرع وقت
• اجرای کامل مقررات و آیین نامه‌های مربوطه و نظارت کامل در حسن جریان امور انتظامی و سرکشی و بازدید مرتب از اماکن مختلف پستی و ارتباط آنان با یکدیگر و بطور کلی برقراری نظم و آرامش در محدوده فیزیکی تحت مسئولیت و اعمال مراقبت دائم در مورد جلوگیری از ورود هرگونه سلاح سرد و گرم به زندان
• آمارگیری از کارکنان تحت امربمنظور آگاهی بر تعداد کارکنان موجود، غائب، در حال مرخصی، بیمار، فراری، منتسب و … و تنظیم آمار لازم و درج آن در دفتر نگهبانی
• انجام سایر امور محوله طبق دستور
• ماده ٣١: مسئول بازدید و کنترل ورود و خروج افراد و وسایل مؤظف است علاوه بر امور محوله ، اقدامات زیر را انجام دهد:
۱٫ بازرسی دقیق از وسائط نقلیه و اشیایی که به هر نحو به زندان وارد و یا خارج می‌شوند و جلوگیری از ورود و خروج اشیاء ممنوعه
۲٫ بازرسی بدنی از زندانیان و مراجعین به هنگام ورود یا خروج از زندان و جلوگیری از ورود و خروج اشیاء ممنوعه
۳٫ اجرای مقررات مربوط به ورود اشخاص به زندان
۴٫ تنظیم و ثبت دفتر ورود و خروج به زندان
۵٫ ارائه گزارش موارد تخلفات زندانی و ارباب رجوع و معرفی آنان به مسئول مربوطه
۶٫ کنترل ورود و خروج خودروها از حیث ثبت تاریخ و ساعت و شماره خودرو با نام راننده مربوطه و گرفتن کارت شناسایی معتبر از راننده و در مواقع ضروری رفتن کارت ماشین
۷٫ تحویل تعرفه ملاقات (برگه ملاقات) و تطبیق امضاء ملاقات شونده با برگه ملاقات قبل از ورود به سالن ملاقات
۸٫ آموزش و راهنمایی کارکنان تحت مسئولیت در مواقع ضروری
• ماده ٣٢: وظایف سایر مسئولین و کارکنان در زندانها ، بازداشتگاهها، مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مؤسسات و مراکز وابسته بر اساس شرح وظایف پست سازمانی مصوب خواهد بود.
• ماده ٣٣: ترک نگهبانی، صحبت کردن در موقع نگهبانی، خوابیدن، نشستن و خارج شدن از محوطه پاسگاه، غذا خوردن، استعمال دخانیات، انجام حرکاتی که باعث انصراف خاطر آنان از خدمت و مراقبت از زندانیان در تکالیف مقرره آنان شود، ممنوع می باشد. نگهبانان باید طبق آیین‌نامه داخلی همیشه مجهز و ملبس به لباس رسمی و تمیز و مرتب بوده، مواقعی که در داخل زندانها مأموریت داشته باشند بدون اسلحه انجام وظیفه نمایند. اسلحه، مهمات و تجهیزات زندان باید در پوشش خارج بند در جای امن و مستحکم نگهداری شود. هنگامی که نگهبانان زندانی را طبق دستور رسمی و کتبی مقامات صلاحیتدار قانونی برای محاکمه یا بازپرسی یا انتقال به زندان یا محل دیگر از زندان خارج می‌نمایند باید مسلح باشند و در طول راه حق توقف و مذاکره وحرف زدن با متهم دیگران را ندارند و مکلفند زندانی را برابر مقررات مربوط تحت مراقبت کامل از جای خلوت مستقیماً به مرجع قضایی احضار کننده بدرقه نموده پس از انجام کار او را بلافاصله و به همان نحو مستقیماً به زندان عودت داده به افسر نگهبان خارج تحویل نمایند. نگهبان به هنگام نگهبانی ، بدرقه و حفاظت زندانیان از ادای احترام معاف خواهند بود. اگر زندانی مبادرت به فرار نماید نگهبان مؤظف است ضمن استمداد از اطرافیان با تمام توان او را تعقیب نموده و چنانچه با بکاربردن تلاشهای ممکن موفق به دستگیری وی نشود سه مرتبه با صدای بلند ایست داده هرگاه باز هم توقف ننمود, با رعایت اطراف و جوانب و توجه به اینکه باعث قتل یا جرح کسی نشود با استفاده از اسلحه و تیر هوایی و در مقام ناچاری با نشانه‌گیری ساق پای زندانی از فرار او جلوگیری نماید. هر گاه نگهبان بدون اجازه رسمی و کتبی مقامات مربوط از بازداشت هر زندانی ، اطلاعی به خارج از زندان داده یا اطلاعات و پیامها و نوشته‌ها یا اجناس و اشیایی از طرف زندانیان به خارج برساند یا از خارج برای آنان بیاورد به نسبت اهمیت تخلف تحت تعقیب قرار خواهد گرفت .نگهبان در مواقعی که خلافی از یک نفر زندانی مشاهده نماید بدون اینکه حق داشته باشد او را مجازات یا حتی ملامت کند بایستی مراتب را با ذکر جزییات امر کتباً به افسر نگهبان گزارش دهد چنانچه در مقام رسیدگی خلاف گزارش وی ثابت شود مؤاخذه خواهد شد.
• تبصره ـ تخلف از مقررات ماده فوق علاوه بر تعقیب قانونی موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
• ماده ٣۴: در هر زندان مرکز حرفه آموزی و اشتغال یا با توجه به نوع آن به تعداد کافی پست سازمانی جهت انجام امور مربوط در نظر گرفته خواهد شد. شرح وظایف هر یک از مشاغل توسط مسئولان مربوط در ستاد مرکزی تصویب و به مسئولان زندانها مرکز حرفه آموزش و اشتغال و جهت ابلاغ به متصدیان مشاغل ابلاغ خواهد شد.
• تبصره ـ سئول هر واحد موظف است شرح وظایف مشاغل تحت سرپرستی خویش را مطالعه و به متصدیان مشاغل ابلاغ نماید. افزون بر آن ضمن ارایه آموزشهای لازم به کارکنان برای اجرای شرح وظایف یک نسخه از شرح وظایف هر فرد را در محل کار وی و در جایی که توسط مراجعان به راحتی دیده می شود نصب نماید.
• ماده ٣۵ـ وظایف سایر مسئولان و کارکنان سازمان و مراکز حرفه آموزی و اشتغال، بازداشتگاهها، موسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر موسسه ها و مراکز وابسته بر اساس شرح وظایف پست سازمانی مصوب خواهد بود.
• تبصره ١: مسئولان پستهای مصوب با توجه به امکانات و نیروی انسانی بر اساس تخصصهای مربوط به پست مورد تصدی منصوب خواهند شد، رییس سازمان به منظور پیاده شدن راهبرد توسعه قضایی، اصل تخصص گرایی را در انتصابها ملاک قرار خواهد داد.
• تبصره ٢: کلیه مسئولان بازرسی سازمان خواه در ستاد و خواه در استانها باید از میان حقوقدانان مسلط به حقوق زندانیان انتخاب شوند.
• تبصره ٣: ب منظور فراهم شدن زمینه های نهادینه سازی سیاستهای نوین کیفری و فایده مندسازی شیوه های اجرای کیفر سلب آزادی، ترجیحاً رییسان مراکز آموزشی و پژوهشی سازمان و مسئولان واحدهای آموزش و پژوهش این مراکز از میان متخصصان کیفرشناسی انتخاب خواهند شد.
• ماده ٣۶: رییس دفتر زندان مکلف است در حسن جریان کلیه امور مربوط به دبیرخانه و بایگانی و تقویم و ابلاغ و اجرای احکام، نظارت کامل داشته و مراقبت نماید تا کارهای جاری بدون وقفه و تأخیر و بموقع انجام شده، پاسخ نامه‌های رسیده در اسرع وقت تهیه و به مقصد ارسال شود، کلیه نامه‌ها و احکام و قرارهای رسیده در دفاتر مربوط ثبت، پس از ابلاغ به زندانیان و اجرای مفاد آن در پرونده مربوط به هر زندانی درج و بایگانی گردد. بدیهی است نتیجه اجرای حکم را به مرجع قضایی مربوطه ارسال خواهد نمود. دفاتر داخلی هر زندان عبارتند از:
• دفتر نامه‌ها و احکام و قرارها- دفتر ثبت اسامی زندانیان- دفتر حضور و غیاب زندانیان- دفتر تقویم و احتساب محکومیت‌ها با تعیین تاریخ دقیق آزادی زندانیان- دفتر ثبت اسامی زندانیان پیشینه‌دار- دفتر ثبت احضاریه‌ها- دفتر آزادی زندانیان- دفتر ورود وخروج زندانیان- دفتر ملاقات
• تبصره ـ نظارت کامل در اجرای محکومیتهای نقدی زندانیان در زندانها از وظائف خاصه مسئول اجرای احکام هر زندان می باشد.
• ماده ٣٧: مسئول شعبه اموال و انبار که صاحب جمع اموال زندان شناخته می‌شود مکلف است طبق مقررات آیین نامه مربوط در محافظت و نگهداری اثاثیه و اموال دولتی و لوازم و اشیاء و اسناد متعلق به زندانیان مراقبت و اهتمام شایسته بعمل آورده و وظایف مشروح زیر را انجام دهد:
• پیش بینی و اقدام بموقع و لازم در تهیه و تدارک اثاثیه و ملزومات و مایحتاج داخلی زندان از قبیل لباس و پوشاک مأمورین و زندانیان، تأمین احتیاجات مربوط به سوخت و روشنایی و استحمام و نظافت و بهداشت زندانیان و امکنه زندان و هرگونه ضروریات دیگر؛
• جلوگیری از تفریط و تضییع و حیف و میل اموال و اثاثیه دولتی و لوازم شخصی زندانیان و اشیایی که بطور امانت می‌سپارند؛
• تهیه و تنظیم دفاتر مربوط به ثبت نامه‌های اداری؛
• وصول و تحویل اموال و ملزومات و اشیاء دولتی ، نوشت افزار اداری، ملبوسات دولتی زندانیان و مأموران زندان؛
• ثبت اموال و اثاثیه دولتی بر طبق نمونه رسمی و منطبق با مقررات آیین نامه اموال دولتی؛
• ثبت درخواستهای مربوط به تهیه اشیاء و لوازم مورد احتیاج؛
• ثبت البسه و لوازم شخصی و اسناد عادی و قیمتی محکومان و هر چیزی که محکوم موقع ورود به زندان با خود دارد، در دفاتر مربوطه؛
• تفکیک و نگهداری کیسه‌های محتوی لباس واشیاء محکومان به ترتیب شماره ردیف. (لباس و لوازم شخصی هر محکوم به محض ورود او بهمراکز حرفه آموزش و اشتغال یا زندان باید بوسیله متصدی انبار تنظیف و ضد عفونی شده در کیسه مخصوص با ذکر شماره در برگ صورتمجلس تنظیمی تحویل و تحول که یک نسخه آن با قبض انبار به زندانی تسلیم می‌شود لفاف شده و در حفظ و حراست آن از گزند موش و بید و آفات دیگر دقت و مراقبت کافی بعمل آید)؛
• تنظیم اسناد و درخواست رسمی برای تهیه و تدارک اجناس مورد لزوم به امضاء و گزارش رییس زندان و مقامات مالی مربوط؛
• مراقبت در نظافت و حفاظت کامل اموال دولتی و امکانات محکومان؛
• دقت و مراقبت کافی در تحویل صحیح و سالم امانتهای محکومان به هنگام آزادی یا انتقال آنان و ارسال صورت مجلس تنظیمی با امضاء محکوم به دفتر مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا زندان.
• ماده ٣٨: اداره‌ها و واحدهای مددکاری و خدمات اجتماعی در جهت شناخت شخصیت محکومان و کشف و حل معضلات و مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی آنان با کسب نظر روان‌شناس، تحقیقات و اقدام لازم را نموده، یک نسخه از تحقیقات را جهت ضبط در پرونده شخصیت محکوم به رییس زندان و نسخه دیگر را جهت اقدام لازم به اداره متبوع خود تسلیم می‌نماید. مددکاران باید با ابراز شفقت و جلب اعتماد محکوم برای بازگشت آنان به زندگی عادی و سالم اجتماعی اقدام و اهتمام لازم به عمل آورند.
• تبصره ـ مدیران کل استانها مکلفند هر سال بودجه ای را ترجیحاً با جلب ککهای مردمی و موسه های خیریه به منظور زندان زدایی و بصورت تنخواه در اختیار واحدهای مددکاری هر ندامتگاه قرار دهند، واحدهای مددکاری، ضمن تلاش برای جلب رضایت شاکی، بدهی های مالی تاسقف دو میلیون ریال را از بودجه در اختیار پرداخت نموده، تا بدینوسیله موجبات جلب رضایت شاکیان و آزادی محکومان مالی یا بهره مندی آنان از آزادی مشروط را فراهم کنند.
• ماده ٣٩: از تاریخ تصویب این آیین‌‌نامه واحدهای فرهنگی ـ تربیتی زندان‌ها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال به «واحد بازپروری» تغییر نام می‌یابند. مسئولان واحد‌های بازپروری مکلفند کلیه‌ی اقدام‌ها، فعالیت‌ها، برنامه‌های و امکانات مادی و معنوی خود را به سوی بازپروری و بازسازگاری محکومان هدفمند سازند به نحوی که نتیجه اقدام‌های آنان کاهش ماهانه و سالانه میزان تکرار بزه و افزایش میزان خروجی محکومان باشد.
• افزون بر وظایف مقرر در پست‌های مصوب، مسئولان واحدهای بازپروری موظفند:
o 1ـ برای کلیه فعالیت‌های خود به منظور بازپروری برنامه‌ریزی نموده؛ ضمن تعریف و تعیین اهداف عینی و اختصاصی خود؛ هم‌سو با بازپروری نسبت به مافی که موثر در اصلاح، بازپروری و بازسازگاری محکومان با جامعه و نیز کاهش بازگشت محکومان به زندان است اقدام نمایند.
o 2ـ کلیه برنامه‌ها و اقدام‌های بازپرورانه واحدهای خود را با محیط زندان یا مراکز محل خدمت، شرایط اقلیمی، فرهنگی و بومی و ویژگی‌های مردم‌شناسانه‌ی محکومان همساز و همگرا گردانند.
o 3ـ آثار برنامه‌ها و فعالیت‌های اجرا شده واحد خود بر محکومان و تاثیر پیشرفت آن بر کاهش میزان تکرار بزه را مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قرار دهند و ضمت اصلاح، تعدیل یا حذف برنامه‌های نامناسب؛ برنامه‌های نوین بازپرورانه جایگزین آن نموده، گزارش‌های ماهانه و سالانه خود را به رییس زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال محل خدمت و شورای طبقه‌بندی به منظور اتخاذ تصمیم‌های بهتر و مناسب‌تر ارسال نمایند.
o تبصره: گزارش‌های سالانه یاد شده هر سال توسط مدیران کل استان‌ها مربوط به منظور بهینه‌سازی تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها به معاونت بازپروری سازمان تسلیم خواهند شد. معاونت یاد شده مکلف به مطالعه کارشناسانه، برنامه‌ریزی و ابلاغ برنامه‌های بهینه ساخته به واحدهای بازپروری می‌باشد.
• ماده ۴٠: روانشناسان زندان و مراکز حرفه‌آموزشی و اشتغال مؤظفند با همکاری مددکاران و بخش معاونت باپروری و ملاحظه پرونده شخصیتی محکومان ضمن بررسی ناسازگاری و ناهنجاریهای روانی آنان مراتب را به شورای طبقه‌بندی اعلام و اقدام لازم را برای ایجاد سازگاری و در صورت لزوم درمان آنان بعمل آورند.
• ماده ۴١: مسئول بهداری مرکزا حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان مؤظف است با همکاری متخصصان مربوطه از قبیل روانپزشک، پزشک و یا روانشناس نسبت به بستری کردن بیماران روانی به منظور معالجه آنان اقدام نموده در صورتی‌که بیماری افراد یاد شده منجر به جنون یا اختلال مشاعر تشخیص داده شود مراتب را در اسرع وقت بوسیله رییس موسسه یا زندان به پزشکی قانونی جهت اعلام نظر و اطلاع به مقامات قضایی گزارش نموده و در صورت نیاز برای انتقال و معالجه آنان در یک مؤسسه درمانی و تأمینی تدابیر شایسته قانونی را اتخاذ نماید.
• ماده ۴٢: مربیان زندان‌، مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال، صنعتی، کشاورزی و خدماتی مؤظفند ضمن اجرای دستوراهایی که از طرف رییس مؤسسه به آنان ابلاغ می‌شود، در روز دست‌کم دوبار صبح و عصر از محکومان و متهمان سرشماری و حضور و غیاب بعمل آورده و ضمن گشت، افراد مشغول به کار را تحت نظر گرفته و از هرگونه تماس آنان با افراد خارج و یا خروجشان از محوطه مؤسسه یا فرار آنها جلوگیری کنند و در صورت بروز حادثه یا مشاهده هرگونه تخلف فوری طبق مقررات این آیین نامه اقدام نموده، مراتب را به رییس زندان یا مراکز مربوط گزارش نمایند.
• تبصره۱: شرح وظایف مربیان بر اساس ویژگی‌های موسسه یا زندان محل خدمت و متناسب با آنف متفاوت خواهد بود و شورای برنامه‌ریزی سازمان مکلف است در تعریف شرح وظایت مربیان تفاوت‌های موسسه‌ای را رعایت کند.
• تبصره۲: اعزام و بدرقه محکومان و متهمان بوسیله‌ی نیروهای مربی ممنوع است. در موارد اضطراری یا در مورد محکومان و متهمان زن؛ این امر به همراهی دیگر رابطان انجام خواهد شد.
• ماده ۴٣: متهمان و محکومان در طول اقامت در مراکز حرفه‌اموزی و اشتغال و یا زندان و یا مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و یا اقامت در مؤسسه‌های اقدامات تأمینی و تربیتی از حیث تحولات حاصله در ویژگی‌های اخلاقی و مذهبی و تشخیص سلامت بدنی و روحی تحت مراقبت و بررسی متخصصان زندان یا مؤسسه مربوط قرار خواهند داشت.
• تبصره- اقدام‌های مقرر در این ماده در بازداشتگاه‌ها نیز اعمال خواهد شد.
• ماده ۴۴: به منظور توسعه و ترویج مبانی و موازین حقوق شهروندی در زندان‌ها، بازداشتگاه‌ها و موسسه‌های تحت نظر سازمان، رعایت موازین حقوق اسلامی و انسانی، تسهیل روند زندان‌زدایی و بازسازگاری محکومان با جامعه دفتری به نام «دفتر حمایت از حقوق شهروندی زندانیان» زیر نظر پرسی سازمان و با تعداد لازم کارشناس تشکیل می‌شود. وظایف این دفتر به شرح زیر است:
۱٫ مطالعه، بررسی و پیگیری موارد نقض حقوق شهروندی در زندان‌ها، بازداشتگاه‌ها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و اعلام آن به رییس سازمان.
۲٫ مطالعه‌ی پرونده‌های قضایی افراد تحت قرار و تذکر گذشت موعدهای قانونی به قاضیان ناظر و مقام‌های قضایی مربوط
۳٫ تهیه کتابچه‌ای در مورد حقوق و تکالیف قانونی محکومان و متهمان و تقدیم ماهانه این حقوق و تکالیف به افراد تازه وارد
۴٫ همکاری مستمر و نظام‌مند با هیات نظارت بر اجرای قانون احترام به آزادی‌های مشروط و حفظ حقوق شهروندی، ستاد حقوق بشر قوه‌قضاییه و سیر نهادهای حقوق بشری پس از هماهوگی بازرس سازمان
۵٫ نظارت بر حسن اجرای این آیین‌نامه و سایر اموری که به این دفتر به موجب قانون ارجاع می‌شود.
o تبصره ۱: مسئول دفتر، از میان حقوق‌دانان آگاه به موازین حقوق شهروندی توسط رییس سازمان انتخاب می‌شود.
o تبصره ۲: مسئول دفتر مکلف است از وضعیت حقوق شهروندی مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها به طور ماهیانه به رییس سازمان گزارش دهد.
o تبصره ۳: گزارش سالیانه حقوق شهروندی سازمان به وسیل مسئول دفتر تهیه گشته از طریق رییس سازمان تسلیم رییس قوه قضاییه خواهد شد.
o تبصره ۴: در کلیه اداره‌های کل استانی واحد حمایت از حقوق شهروندی زندانیان تاسیس خواهد شد.
• ماده ۴۵: افزون بر نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مربوط به زندان‌ها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و سایر وظایفی که به موجب مقررات بر عهده قاضیان ناظر زندان گذارده شده است وظایف آنان با رعایت مقررات این آیین‌نامه عبارت است از:
۱٫ اعمال نظارت بر امور محکومان از حیث پیشبرد اهداف بازپرورانه و اتخاذ تدابیر مناسب به منظور فردی سازی هر چه بیشتر کشورها
۲٫ شرکت در شورای طبقه‌بندی، ملاحظه پرونده شخصیت محکوم و اتخاذ تصمیم در مورد شیوه اعمال کیفر
۳٫ اعلام تخلف‌های آیین‌نامه‌ای و قانون محکومان و متهمان به مراجع قضایی مربوط، در مواردی که متضمن جرم باشند.
۴٫ صدور مجوز به منظور ملاقات نمایندگان سیاسی و کنسولی اتباع خارجی که در حال تحمل کیفر یا بازداشتند.
۵٫ اعطای مرخصی به محکومان با ملاحظه پیشرفت‌های بازپرورانه و مقرات آیین‌نامه
۶٫ مطالعه پرونده افراد تحت قرار بازداشت موقت یا کسب اطلاع از پرونده آنان به وسیله دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان یا طرف دیگر و اعلام مرابت گذشت مدت‌های قانونی موضوع بند ط ماده ۳ قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب (مصوب ۲۸/۷/۱۳۸۱) صرفاً جهت اطلاع به مراجع یاد شده
۷٫ صدور مجوز قانونی به منظور ملاقات وکیلان و مشاوران حقوقی با موکلان خود
۸٫ برگزاری جلسه‌های هفتگی پرسش و پاسخ با محکومان و متهمان به منظور حل مشکلات قانونی برآمده از نحوه اجرای کیفرها و پاسخگویی به مشکلات حقوقی آنان
• ماده ۴۶: در هر زندان، مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال، یا موسسه صنعتی، کشاورزی و خدماتی هر یک ماه یک بار کمیسیونی با مسئولیت رییس زندان، موسسه و یا نماینده وی و با شرکت متخصصیان رواننشاسی، مددکاری، فرنگی، تربیتی و در صورت لزوم کارشناس صلاحیت‌دار دیگر تشکیل و خلاصه دیدگاههای کمیسیون یاد شده نمسبت به محکوم در پرونده شخصیت او منعکس و رونوشت نظر کمیسیون برای قاضی ناظر زندان ارسال می‌گردد

بخش دو- مقررات عمومی
بخش دو- مقررات عمومی
• فصل اول- پذیرش، تشخیص و طبقه‌بندی
• فصل دوم ـ امور داخلی، برنامه‌های روزانه، تغذیه و بهداشت
• فصل سوم ـ اشتغال و حرفه‌آموزی
• فصل چهارم ـ برنامه‌های بازپرورانه
• فصل پنجم تخلف ها و تنبیه‌های درون مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها

فصل اول- پذیرش، تشخیص و طبقه‌بندی
• ماده ۴٧: واحد پذیرش و تشخیص محلی است برای پذیرش، بررسی و شناخت شخصیت محکومان و متهمان که زیر نظر مسئول مربوط انجام وظیفه می‌نمایند.
• ماده ۴٨: پذیرش از هنگامی غاز می‌گرد که متهم یا محکوم به موجب برگ رسمی به امضا و مهر مقام قضایی صادر کننده قرار یا حکم، متضمن مشخصات کامل متهم یا محکوم (شهرت ـ نام ـ نام پدرـ سن ـ شماره شناسنامه ـ شماره ملی ـ کد پستی ـ شغل ـ نوع جرم و اتهام یا محکومیت ـ نوع و میزان مجازات ـ شماره قرار یا حکم ـ تاریخ شروع بازداشت) وسیله مامور شناخته شده قبلی که باید کارت شناخت شناسایی رسمی ملصق به عکس خود را ارایه دهد به مراکز حرفه آموزی واشتغال، بازداشتگاه زندان یا سایر مراکز وابسته تحویل می‌گردد.
o تبصره ـ عدم ذکر نام و نام خانوادگی، نام پدر، نوع اتهام، شماره قرار و نیز عدم مهر و امضای مقام قضایی و قانونی موجب عدم پذیرش فرد خواهد بود مگر در مواردی که به ولگردی یا بی‌هویتی و امثال آن تصریح گردد که در این صورت زندان و مرجع قضایی بایستی به هر نحو ممکن مشخصات دقیق وی را به دست آورده و در سوابق ثبت کند.
o تبصره ٢: سازمان موظف است فهرست مقام های صاحیتدار قانونی را که بر اساس سایر قوانین موضوعه مجاز به معرفی متهمان یا محکومان به زندان می‌باشند به اداره‌های کل زندان‌ها اعلام نماید.
• ماده ۴٩: از هر محکوم به محض ورود در قسمت پذیرش و تشخیص توسط مأمورین انتظامی انگشت‌نگاری و عکاسی بعمل می‌آید و پس از تنظیم دو برگ انگشت‌نگاری (یک برگ برای زندان و یک برگ برای ارسال به مراکز اسناد قانونی) برای تعیین پیشینه با ذکر شماره عکس زندانی به انضمام مدارک رسمی نسبت به تحویل زندانی اقدام می‌گردد و افزون بر شماره کلاسه دفاتر ثبت کل و ثبت قرارها و محکومیت‌ها ذکر شماره عکس نیز در کلیه مکاتبه‌های مربوط به بازداشتی ها و محکومان الزامی است.
o تبصره ١: هر محکوم یا متهم مکلف است هنگام ورود مشخصات صحیح و کامل، کدپستی و کد ملی خود را به واحد پذیرش اعلام نماید و در صورت اعلام مشخصات غلط بنابر مقررات این آیین‌نامه تنبیه انضباطی خواهد شد، مسئولان زندان‌ها یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال مکلفند پس زا احراز هویت واقعی مراتب را به مراجع قضایی مربوط اعلام نمایند.
o تبصره ٢: محکوم یا متهم هنگام ورود باید دست کم یک نفر را معرفی نماید که در صورت بروز هرگونه اتفاقی برای وی در اسرع وقت به فرد مذکور اطلاع داده شود.
• ماده ۵٠: در زندانها مراکز حرفه آموزی و اشتغال و باید دفاتر ثبت کل حاوی نکات زیر، صفحه‌بندی و به امضاء و مهر رییس زندان رسیده و مشخصات محکوم یا متهم به محض ورود و پیش از تحویل او به زندان بشرح زیر در آن ثبت شود (ذکر هویت کامل متهم یا محکوم، شامل: نام و نام خانوادگی کنونی و قبلی، نام مستعار، لقب، نام پدر و مادر، وضع شرایط و ویژگی‌های خانوادگی، جنسیت، مذهب، تابعیت، شغل، سن، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، پیشینه کیفری، شماره عکس، علائم مخصوص بدنی، نوع اتهام یا محکومیت، نوع قرار یا مجازات، مدت محکومیت، تاریخ شروع بازداشت، تاریخ آزادی از زندان، شماره قرار یا حکم، مرجع صدور قرار یا حکم، نشانی دائم، شماره تلفن و شماره و محل صدور شناسنامه). صحت انطباق مشخصات یاد شده با محکوم معرفی شده باید در زیر معرفی‌نامه به وسیله مأمور آورنده نامه محکوم یا متهم تایید وپس از ثبت مراتب در دفتر ثبت کل صحت آن به امضاء زندانی معرفی شده در ستون آخر دفتر یاد شده گواهی شود.
• ماده ۵١: پس از ثبت مشخصات کامل محکوم یا متهم در دفاتر (دفاتر مذکور در ماده۳۷) برای هر فرد به ترتیب شماره دائمی عکس پرونده تشکیل می‌گردد و کارت شناسایی ملصق به عکس همچنین کارت بایگانی به ترتیب حروف الفبا تهیه و در ردیف مربوطه نگهداری می‌گردد.
• ماده ۵٢: شماره مکاتبه‌های اداری درباره محکوم یا متهم بدین شرح خواهد بود:
o متهمان: (شماره ردیف، شماره عکس، بزه مورد اتهام، شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محکومیت، شماره ترتیب دفتر ثبت کل، علامت ممیزه زندان).
o محکومان: (شماره ردیف، شماره عکس، بزه مورد اتهام، شماره مربوط به نوع بزه مورد اتهام در مورد محکومیت، شماره ترتیب دفتر ثبت کل، علامت ممیزه زندان)
• ماده ۵٣: کلیه پرونده‌های محکومان و متهمان، بایستیملصق به عکس و حاو برگ انگشت‌نگاری و شرح حال و خلاصه پیشینه شخصی، خانوادگی، اجتماعی و کیفری آنها به امضاء مسئول بایگانی زندان باشد.
• ماده ۵۴: برای هر محکوم کارت شناسایی ملصق به عکس شامل مشخصات کامل به شرح مندرج در ماده ۴۹ تهیه و در هرگونه نقل و انتقالی به عنوان معرف و مبین مشخصات محکوم مورد استناد و استفاده لازم قرار می‌گیرد.
• ماده ۵۵: رییس زندان مراکز حرفه آموزی و اشتغال، یا جانشین آنها مکلف است هر روز اول وقت اداری از محکومان و متهمان تازه وارد بازدید نموده و الزام اجرای مقررات و مراعات نظم و انضباط را در محیط بازداشتگاه، مراکز حرفه آموزی و اشتغال و زندان به آنان تفهیم نموده و دفترچه راهنمای مقررات و وظایف زندانیان را بین آنها توزیع نماید.
• ماده ۵۶: درصورت فقدان منع قانونی، هر محکوم می‌تواند در اسرع وقت به وسایل ممکن به یکی از نزدیکان مورد اعتماد خود اطلاع دهد که در زندان حضور یافته، نسبت به تحویل اشیاء و لوازم شخصی او با حضور خود محکوم اقدام نماید، در هر نوبت صورتمجلس تحویل و تحول بایستی در دفاتر نگهبانی و انبار زندان یا بازداشتگاه و پرونده محکوم ثبت شود.
• ماده ۵٧: هرگاه محکوم به طور کتبی تقاضا نماید که اشیا و لوازم شخصی خود را بوسیله پست سفارشی یا بوسیله مطمئن دیگر برای یکی از بستگان خویش ارسال دارد نسبت به بسته‌بندی و لاک و مهر آن با تنظیم صورتمجلس به امضای خود محکوم و مسئول امور نگهبانی و انباردار حاوی مشخصات و جزییات و تعداد محتویات بسته اقدام می‌گردد. هزینه بسته‌بندی و حمل آن بعهده محکوم می‌باشد.
• ماده ۵٨: در صورتیکه محکوم یا متهم نتواند شخص مطمئن را برای تحویل دادن اسناد و اشیا و لوازم شخصی و قیمتی خود معرفی نماید، تعیین تکلیف و محل و نحوه سپردن و نگهداری آن در محلی غیر از موسه یا زندان از قبیل صندوق امانات پستی یا یکی از بانکها و غیره موکول به تقاضای کتبی وی خواهد بود. هزینه نگهداری بعهده محکوم یا متهم است.
• ماده ۵٩: هنگام انتقال محکوم یا متهم به زندان دیگر باید تشریفات تحویل و تحول و بسته‌بندی لوازم و اشیا دیگر او با تنظیم صورتمجلس و ثبت مراتب در دفاتر نگهبانی و انبار به طور کامل انجام شده و یک نسخه از صورتمجلس به همراه وی به موسسه یا زندان مقصد ارسال شود.
• ماده ۶٠: محکومان و متهمان مجازند در موسسه یا زندان تنها از لوازم و اشیاء شخصی زیر استفاده نمایند در غیر اینصورت بنابر نظر شورای انضباطی با آنها برخورد خواهد شد.
o کتاب و نشریات مجاز، خمیردندان و مسواک غیرفلزی، جای‌صابون غیرفلزی، صابون و شامپو، ابرحمام، شانه‌غیرفلزی، دوعددحوله کوچک، دوجفت‌جوراب، لباس‌زیر بنابه‌ضرورت بهداشتی، نوشت افزار (کاغذ، پاکت، مداد، خودکار)، عینک طبی و لوازم بهداشتی دیگر با اجازه بهداری زندان، ناخن‌گیر فاقد چاقو، ماشین اصلاح دستی، رادیو یک موج باطری‌دار.
• ماده ۶١: به استثنای لوازم ذکر شده در ماده یاده شده نگهداری و استفاده از اشیاء دیگر موکول به پیشنهاد رییس موسسه یا زندان و تصویب مدیرکل استان می‌باشد. (این اشیاء در هنگام ورود با ذکر مشخصات کامل در دو نسخه صورتجلسه شده که یک نسخه در اختیار آورنده و نسخه دیگر در پرونده محکوم یا متهم ضبط می‌گردد).
• ماده ۶٢: محکوم یا متهم حق آوردن لوازم و ابزار کار از کارگاه و آموزشگاه را به داخل موسسه یا زندان یا بازداشتگاه ندارد.
• ماده ۶٣: درهر مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان قسمتی به نام تشخیص به منظور شناخت شخصیت محکومان و متهمان و طبقه‌بندی آنان با استفاده از خدمات کارشناسان متخصص تشکیل می‌گردد که تهیه و تنظیم و نگهداری پرونده شخصیتی زندانی به شرح مواد بعدی به عهده این قسمت است.
• ماده ۶۴: محکومان حداکثر دو ماه در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایشگاه‌های پزشکی، روانپزشکی، آزمون‌های روانشناسی و شناخت شخصیت و استعداد قرارگرفته و میزان سلامت جسمی و روانی معلومات و اطلاعات مذهبی و علمی و فنی آنان را در جهت شناخت شخصیت بررسی و تعیین می‌گردد. مددکاران اجتماعی طبق فرمهای تنظیمی که براساس موازین اسلامی از سوی سازمان تهیه می‌شود درمورد پیشینه زندگی تحقیقات لازم به عمل آورده گزارش کاملی از گذشته محکوم یا متهم از دوران طفولیت تا زمان تنظیم گزارش در محیط‌های مختلف خانوادگی، تحصیلی، محلی، حرفه‌ای و غیره را با اظهارنظر خود تهیه می‌نمایند. در انقضاء مدت اقامت آنان در قسمت پذیرش و تشخیص کلیه گزارش‌های متخصصان در پرونده او متمرکز می‌شوند تا در شورای طبقه‌بندی مطرح شود.
• ماده ۶۵: در هر زندان، مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا، شورایی با ترکیب زیر به‌نام شورای طبقه‌بندی زندانیان تشکیل می‌شود: قاضی ناظر زندان به عنوان رییس شورا؛ رییس زندان یا مرکز مربوط به عنوان دبیر شورا ‌مسئولین واحدهای قضایی، بازپروری، انتظامی، رییس اندرزگاه‌مربوط، ‌یک نفر روانشناس و یک نفر مددکار که درقسمت تشخیص فعالیت می‌نمایند با انتخاب رییس مرکز یا زندان.
o تبصره ١: شورای طبقه‌بندی در اتخاذ تصمیم‌های مربوط به محکومان یا متهمان در صورت نیاز نظر واحد حفاظت و اطلاعات را اخذ نماید.
o تبصره ٢: در زندان یا مراکزی که دارای قاضیان ناظر متعدد باشد، انتخاب قاضی ناظر رییس شورا بر عهده‌ی دادستان است.
o تبصره ٣: در صورت عدم حضور سایر قاضیان ناظر در جلسات شورا؛ مصوبات شورای طبقه‌بندی بایستی به استحضار آنان برسد.
• ماده ۶۶: شورای طبقه‌بندی در موارد زیر اتخاذ تصمیم می‌نماید:
o الف- تعیین و تقسیم محل استقرار محکومان و متهمان؛
o ب- اشتغال یا عدم اشتغال به کار محکومان در مراکز اشتغال داخل و یا خارج موسسه یا زندان؛
o ج- اظهار نظر در زمینه احراز شرایط آزادی مشروط و عفو زندانیان با رعایت مقررات مربوطه.
 تبصره ـ نقل و انتقال محکوم یا متهم در داخل در اختیار رییس موسسه یا زندان می‌باشد.
• ماده ۶٧: شورای طبقه‌بندی دست کم هفته‌ای یکبار تشکیل و با حضور اکثریت اعضاء رسمیت می‌یابد، تصمیمات شورا با اکثریت آراء قطعی قابل اجرا است در صورت لزوم به دعوت رییس موسسه یا زندان جلسه فوق العاده تشکیل خواهد شد.
• ماده ۶٨: مدیر کل استان یا رییس زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال با تصویب شورای طبقه‌بندی و به منظور تشویق محکومان، پیشنهاد عفو یا آزادی مشروط آنها را با توجه به علاقه‌ی محکومان و پیشرفت آنان در اشتغال و رعایت مواد مربوط در این آیین‌نامه تقدیم می‌دارند.
o تبصره ـ اشتغال به کار محکومان در صورت عدم ممنوعیت در حکم، با تصویب شورای طبقه‌بندی و در صورت نیاز پس از گذراندن یک دوره حرفه‌آموزی و آموزش، بلامانع است.
• ماده ۶٩: محکومان حسب پیشینه، سن، جنسیت، تابعیت، نوع جرم، مدت مجازات ، وضع جسمانی و روانی، چگونگی شخصیت و استعداد و میزان تحصیلات و تخصص به یکی از قسمت‌های مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال، زندان یا مؤسسه‌های تأمینی و تربیتی معرفی می‌گردند.
o تبصره ١: محکومان و متهمان زن می‌توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند. رییسان و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال می‌توانند در هر موسسه یا زندان نسبت به تفکیک و جداسازی اطفال ۲ تا ۶ سال در محل مجزا (مهدکودک) اقدام و یا نسبت به انتقال اطفال موصوف ‌به بهزیستی یا مؤسسه‌های نگهداری اطفال مبادرت نمایند.
o تبصره ٢: محکومان معرفی شده به زندان یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال که وضعیت ظاهری آنها ححایت از بیماری‌های روانی و جسمانی دارد، باید پیش از پذیرش توسط پزشک معتمد مورد معاینه قرار گرفته و در صورت نیاز به مراقبت‌های پزشکی و بیمارستانی، مراتب به قاضی مربوط اعلام گردد

فصل دوم ـ امور داخلی، برنامه‌های روزانه، تغذیه و بهداشت
فصل دوم ـ امور داخلی، برنامه‌های روزانه، تغذیه و بهداشت
• ماده ٧٠: درصورت امکان به محکوم ‌یک اتاق با وسایل لازم داده می‌شود و هرگاه محکومان به طور دسته جمعی نگهداری شوند باید منتهای کوشش و دقت را در انتخاب افراد یک گروه از حیث تناسب سن و جهات دیگر بویژه به هنگام خواب به عمل آورده و در شب بازدید و نظارت بیشتری درباره آنان اعمال گردد. برای محکومانی که حسب دستور مقام‌های قضایی صلاحیت‌دار می‌بایست بطور جداگانه نگهداری شوند باید اتاقی با امکانات لازم در نظر گرفته شود.
• ماده ٧١: لوازم آسایشگاه برای هر محکوم عبارت است از: تختخواب، تشک، بالش، دو تخته پتو، ملحفه برای پتو، تشک و بالش (تغییر محل این لوازم در آسایشگاه به دلخواه محکوم ممنوع است).
• ماده ٧٢: محکومان مکلفند در حفظ و نگهداری و نظافت کامل لوازم موسسه یا زندان مراقبت‌های لازم را به عمل آورند.
• ماده ٧٣: محکومان به هیچ وجه حق روشن کردن آتش و استفاده از چراغ‌های خوراک‌پزی و نگهداری نفت و بنزین و وسایل برقی و سایر مواد محترقه را در داخل موسسه، زندان یا بازداشتگاه ندارند.
• ماده ٧۴: برنامه روزانه موسسه، زندان‌ها و بازداشتگاه‌ها بایستی بدون تبعیض و استثناء درباره کلیه محکومان یکسان به مورد اجرا گذاشته شود. برنامه موسسه‌ها، زندان‌ها و بازداشتگاه‌ها به شرح زیر است:
o اذان صبح، بیدار باش و تا طلوع آفتاب، انجام امور واجب مذهبی، استحمام، نظافت آسایشگاه، امور شخصی، طلوع آفتاب، ورزش صبحگاهی، صرف صبحانه و سپس شرکت در کلاسها یا کارگاهها، از ظهر تا ۲ بعد ازظهر انجام امور واجب مذهبی، صرف نهار و استراحت، ۲ بعدازظهر به بعد شرکت در کلاس‌ها یا کارگاه‌ها، مغرب بجای آوردن امور واجب مذهبی، شام و ساعت خاموشی.
o تبصره ـ در صورتی که تلویزیون برنامه آموزشی مفیدی برای محکومان داشته باشد، ریاست موسسه یا زندان می‌تواند خاموشی را تا پایان برنامه تلویزیون به تأخیر اندازد.
• ماده ٧۵: بیماران و افراد سالخورده با صدور گواهی معذوریت از طرف پزشک زندان و تایید آن توسط مسئول بهداری برای مدتی که در گواهی تصریح می‌گردد از اجرای برنامه‌های روزانه معاف خواهند بود.
• ماده ٧۶: در موقع امتحان‌ها و بنا به ضرورت، برای مطالعه و به منظور تشویق محکومان با کسب اجازه کتبی از مسئول موسسه یا زندان، استفاده از روشنایی با رعایت سکوت کامل بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران مجاز می‌باشد.
• ماده ٧٧: پس از خاموشی باید در محوطه موسسه یا زندان سکوت کامل برقرار باشد. همچنین در موقع کار، تحصیل، گردش، ورزش، تفریحات سالم و انجام وظایف جاری رعایت نزاکت، ادب، احترام و متانت در گفتار، کردار و رفتار در همه جا و تمام ساعت‌های شبانه‌روز الزامی است.
• ماده ٧٨: فریاد زدن، آواز خواندن با صدای بلند، جر و بحث و گفتگوهای تند که مخل امنیت موسسه یا زندان گردد، مشاجره و ارتکاب هر عمل فردی یا دسته‌جمعی که نظم و آرامش داخل موسسه یل زندان را مختل سازد، صحبت و اشاره‌کردن به هر نحوی از انحاء از پنجره‌های زندان با خارج بطور مطلق ممنوع است.
• ماده ٧٩: بازدید بدنی و لوازم همراه محکومان هنگام ورود و خروج به موسسه یا زندان و آسایشگاه به هر علتی الزامی است.
• ماده ٨٠: متهمان و محکومان باید بر اساس موازین اسلامی تحت نظارت مربیان مسئول امور تربیتی زندان بوده و از آنان دست‌کم روزی دو نوبت صبح‌ها پیش از شروع ورزش و شب‌ها هنگان ورود به آسایشگاه سرشماری به عمل آید.
• ماده ٨١: محل کار و آسایشگاه و اشیاء محکوم یا متهم بر اساس دستور رییس زندان یا جانشین او بازرسی می‌شود. تمرد یا مقاومت در برابر مأموران بازرسی و سرپیچی از اجرای دستور آنها موجب تنبیه‌های انضباطی متمرد خواهد شد.
• ماده ٨٢: برای حفظ آرامش و امنیت داخل موسسه یا زندان و بازداشتگاه باید دست‌کم ماهی یکبار کلیه اماکن و لوازم و اشیاء محکومان به وسیله گروهی با انتخاب رییس موسسه یا زندان یا جانشین او و تحت تعلیم و نظارت آنان بازرسی شود و با تنظیم صورتمجلس گزارش کار بطور مرتب در پوشه مخصوص بازرسی موسسه یا زندان یا بازداشتگاه بایگانی شود.
• ماده ٨٣: میخ زدن یا نوشتن روی دیوارهای موسسه یا زندان یا بازداشتگاه، ترسیم و نقاشی و الصاق عکس و هرگونه نوشته‌ای در آسایشگاه ممنوع است مگر در موارد خاص با اجازه رییس موسسه یا زندان.
• ماده ٨۴: دست زدن متهمان یا محکومان به سیم‌کشی و تغییر محل لوازم الکتریکی یا تعویض آن بوسیله آنان در موسسه یا زندان و بازداشتگاه به کلی ممنوع است.
• ماده ٨۵: متهم یا محکوم باید هر روز صبح پیش از خروج از آسایشگاه نسبت به نظافت اتاق و لوازم آن و مرتب کردن رختخواب خود اقدام نماید. آویزان کردن لباس و لوازم شخصی در آسایشگاه ممنوع است بدین منظور اشکافهایی مخصوص تهیه و در اختیار زندانیان قرار می‌گیرد.
• ماده ٨۶: استعمال دخانیات در اماکن مسقف بطور مطلق ممنوع است، مسئولان مربوط در موسسه یا زندان مکلفند تمهیدهای لازم جهت ترک سیگار را فراهم نمایند.
• ماده ٨٧: متهمان و محکومان مجاز به نگهداری و همراه داشتن پول در زندان نمی‌باشند و جهت رفع نیازمندیها و احتیاجاتشان، مسئولان زندان مکلفند با استفاده از روشهای قابل اجرا تمهیدهایی را فراهم نموده تا محکومان بتوانند از محل موجودی خود نسبت به خرید از فروشگاهها و تهیه سایر کالاهای مورد نیاز خود اقدام نمایند. دستورالعمل موضوع این ماده از سوی سازمان به اداره‌های کل زندان‌ها ابلاغ خواهد شد.
o تبصره ـ در صورت کشف وجوه نقدی و اوراق بهادار چنانچه محکوم، از وجه نقد استفاده‌های نامشروع از قبیل قماربازی و دادن رشوه نماید، وجوه یاد شده توقیف و مراتب طی گزارشی به قاضی ناظر زندان ارسال می‌گردد و چنانچه استفاده‌های نامشروع از آن بعمل نیامده باشد ضمن طرح موضوع در شورای انضباطی وجوه مزبور به حساب وی منظور گردیده و در مورد اوراق بهادار حسب مورد تصمیم قانونی اتخاذ می‌گردد.
• ماده ٨٨: در صورت کشف اشیاء ممنوعه چنانچه صرف نگهداری آنها جرم باشد، موضوع طی گزارشی به قاضی ناظر زندان به منظور اتخاذ تصمیم ارسال می‌گردد و در غیر اینصورت ضمن طرح در شورای انضباطی تا پایان مدت حبس اشیاء یاد شده توقیف و نگهداری و یا طی صورتجلسه تحویل خانواده محکوم می‌شود.
• ماده ٨٩: مواد مذکور در دو ماده پیش در سه نسخه صورتجلسه شده یک نسخه نزد قاظی ناظر و یک نسخه در پرونده محکوم بایگانی و نسخه دیگر تحویل خانواده محکوم می‌شود.
• ماده ٩٠: پوشیدن لباس ویژه‌ی محکوم، برای محکومان الزامی نیست مگر به تشخیص سازمان زندان‌ها.
• ماده ٩١: به تشخیص دایره مددکاری از سوی زندان سالیانه به متهمان ومحکومان نیازمند به میزان مناسب لباس داده شده و نیازمندی‌های بهداشتی ضروری متهمان و محکومان زن نیز تامین می‌شود.
o تبصره ـ استفاده از بند شلوار و کمربند و نظایر آن بجز شرکت در برنامه‌های ورزشی که از سوی سازمان مجاز تشخیص داده می‌شود ممنوع می‌باشد.
• ماده ٩٢: برنامه غذایی متهمان و محکومان به تناسب فصل‌های سال به وسیله مدیر کل هر استان تصویب و به زندان‌ها ابلاغ می‌گردد. اداره‌های مالی و تدارکاتی و انبارهای زندان بر اساس برنامه تنظیمی نسبت به تأمین اعتبار و تهیه و تحویل مواد اولیه و دقت در مرغوبیت نوع آن اقدام می‌نمایند.
o تبصره ـ مدیران کل استان‌ها می‌بایست با توجه به شرایط و احتیاج‌های اقلیمی هر محل نسبت به تغییرات برنامه غذایی درمحدوده اعتبار مصوب اقدام نمایند.
• ماده ٩٣: غذای روزانه در سه وعده به ترتیب زیر به زندانیان داده می‌شود. صبحانه، نهار، شام و اغذیه لازم که دارای کالری و ویتامین‌های کافی باشد. براساس برنامه‌های غذایی مصوب و متناسب با شرایط آب و هوا در هر محل با چای و آب آشامیدنی سالم در اختیار زندانیان گذارده می‌شود. در تهیه وسایل ضروری برای جلوگیری از فساد مواد اولیه خواروبار و در تنظیف ظروف و محوطه آشپزخانه از طرف مسئولان مربوطه اهتمام کافی و مستمر به عمل آید.
o تبصره ۱ـ متهمان و محکومان باید غذای خود را در صورت امکان در سالن غذاخوری زندان صرف نمایند.
o تبصره۲ـ متهمان و محکومان بیمار طبق برنامه و نظریه پزشک معالج در مدتی که برای آنان تعیین شده است از غذای مخصوص بهداری استفاده خواهند نمود.
• ماده ٩۴: برنامه روزانه متهمان و محکومان و برنامه غذایی آنان در ماه مبارک رمضان از سوی سازمان اعلام خواهد شد.
• ماده ٩۵: حداقل برنامه غذایی عبارت است از:
o نان و پنیر و چای برای صبحانه و نهار یا شام، سبزیجات تازه یا خشک، برنج، سیب زمینی، پیاز، حبوبات، انواع لبنیات، تخم‌مرغ و میوه فصل می‌باشد و در هر هفته حداقل سه بار به محکومان و متهمان نهار یا شام با گوشت داده می‌شود.
o تبصره ـ نوع غذا برای کلیه محکومان هر زندان یکسان طبخ و توزیع می‌گردد.
• ماده ٩۶: لوازم غذاخوری برای هر محکوم عبارت است از: بشقاب ـ کاسه ـ لیوان و قاشق (در صورت امکان از جنس ملامین).
• ماده ٩٧: نظافت آشپزخانه، سالن غذاخوری، شستشو وخشک‌کردن ظروف و لوازم آنها بدون تبعیض و استثناء طبق برنامه موسسه یا زندان به عهده کلیه محکومان می‌باشد.
• ماده ٩٨: در داخل موسسه یا زندان‌ها به اندازه احتیاج با سرمایه بنگاه تعاون، حرفه‌آموزی و صنایع زندانیان کشور و یا زندان، فروشگاه‌های لازم تأسیس و رییس موسسه یا زندان از نظر حفاظت و مسئولیتی که به عهده دارد بر آنها نظارت خواهد داشت.
o تبصره۱: تعیین اجناس و موادمجاز برای فروش در فروشگاه‌های زندان با توجه به ضرورت حفظ بهداشت و امنیت داخلی زندان با رییس زندان و نرخ آنها بر اساس قیمت عادلانه‌ی روز خواهد بود.
o تبصره۲ـ اجناس و لوازم فروشگاه‌های زندان نباید بیش از قیمت عادلانه روز بوده و در صورت لزوم اجناس تعاونی الزاماً با قیمت تعاونی فروخته می‌شود.
o تبصره۳ـ صورت‌ریز مواد و اجناس موجود به نرخ عادلانه به امضای مسئول فروشگاههای موسسه یا زندان در تابلویی که به همین منظور در مدخل فروشگاه نصب می‌گردد درج و در معرض دید مشتریان گذارده می‌شود.
o تبصره۴ـ رییسان زندان‌ها مکلفند نظارت کامل بر نرخ اجناس داشته باشند و چنانچه تخلفی صورت گیرد متخلفان را به مراجع مربوط معرفی نمایند.
• ماده ٩٩: محکومان و ملاقات کنندگان می‌توانند اقلام مورد نیاز خود را از فروشگاه‌های داخل زندان تهیه نمایند؛ مگر اینکه زندانی به علت تنیبه انضباطی یا دستور پزشک از این امر منع گردیده باشد.
o تبصره ـ فروش لوازم تجملی و مواد محرکه و دارو و وسایل برقی در فروشگاه‌های موسسه یا زندان ممنوع است.
• ماده ١٠٠: وضع اماکن موسسه یا زندان عموماً و آسایشگاه محکومان بویژه باید بر اساس اصول بهداشتی باشد.
• ماده ١٠١: نظافت داخل آسایشگاه، راهروها، حیاط هواخوری، سرویس‌ها، سالن اجتماعات، نمازخانه، کتابخانه، کارگاه‌ها و مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و امثال آن تحت برنامه‌ریزی و نظارت به عهده محکومان است. اجیر کردن محکوم توسط محکومی دیگر به هر نحو ممنوع است.
o تبصره ـ با محکومان بیمار و سالخوردگان و کسانی که قادر به انجام کارهایی چون موضوع ماده پیش نباشند بر اساس ماده۷۶ رفتار خواهد شد.
• ماده ١٠٢: بهداری موسسه یا زندان مکلف است دست‌کم ماهی یکبار نسبت به تست پزشکی کلیه محکومان اقدام نماید.
• ماده ١٠٣: تا جایی که امکان‌پذیر است باید ترتیبی اتخاذ شود که احتیاج‌های درمانی و بهداشتی محکومان بیمار در داخل موسسه یا زندان تأمین شود تا به انتقال محکوم به خارج از زندان نیازی نباشد. با این همه در موارد ضروری خروج محکوم از زندان برای معالجه بایستی با تایید بهداری زندان و اجازه رییس موسسه یا زندان و موافقت قاضی ناظر باشد. در موارد فوری محکوم بیمار به دستور پزشک یا بهداری زندان و اجازه رییس موسسه یا زندان یا جانشین او به بیمارستان اعزام می‌گردد و مراتب باید در اسرع وقت به صورت کتبی به قاضی ناظر گزارش شود.
o تبصره- قاضی ناظر و مسئولان مراکز حرفه‌آموزی و زندان‌ها مؤظفند وضع محکومان بیمار صعب‌العلاج یا غیرقابل علاج را رسیدگی کرده، حسب مورد بر اساس مقررات قانون آیین‌دادرسی کیفری اقدام کنند.
• ماده ١٠۴: هزینه درمان عوارض و بیماریهایی که ضرورت یا فوریت درمان ندارد و یا در اثر تقصیر ناشی شده است به عهده محکوم و یا مقصر است.
• ماده ١٠۵: کلیه اماکن زندان‌ها و اماکن وابسته باید دست‌کم ماهی یکبار ضدعفونی شود مگر اینکه به علت ظهور حشرات یا بروز اپیدمی و اشاعه ویروس، بیماری‌هایی موسومی و محلی ایجاب نماید زودتر از موعد مقرر نسبت به گندزدایی لوازم مربوطه و سمپاشی اتاقها در محوطه زندان اقدام شود.
• ماده ١٠۶: در کارگاه‌ها و اماکنی که محکومان در آن به کار اشتغال دارند پنجره‌ها باید به اندازه کافی وسیع باشد تا نور و هوای آزاد به مقدار کافی داخل شود و در صورت لزوم برای کار و مطالعه آنها نور مصنوعی فراهم گردد. مجاری فاضلاب همیشه باید باز باشد و در رفع عفونت و آلودگی در محوطه و اماکن زندانها مراقبت و اقدام لازم و دائم به عمل آید.
• ماده ١٠٧: در هر موسسه یا زندان باید وسایل استحمام محکومان فراهم بوده، محکوم به محض ورود به زندان استحمام نماید.
• ماده ١٠٨: گرمابه و مستراح و دستشویی زندان باید همیشه تمیز و نظیف باشد و به اندازه کافی دوش سرد و گرم در دسترس محکومان گذاشته شود تا بتوانند با توجه به فصول سال در هفته یکبار استحمام نمایند.
• ماده ١٠٩: تراشیدن موی سر محکوم الزامی نیست، ولی به لحاظ رعایت مسایل بهداشتی کوتاه کردن موی سر آنان در حد متعارف الزامی است.
• ماده ١١٠: بهداری موسسه یا زندان مکلف است برای پیشگیری از سرایت بیماریهای واگیردار مانند بیماریهای آمیزشی و سل و نظایر آن وارد عمل شده، با استفاده از همکاری و کمک‌های مالی و فنی وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌ها و انجمنها نسبت به تهیه محل و دارو برای درمان کامل بیماران یاد شده و همچنین معتادان مواد مخدر یا الکل اقدام نماید.
• ماده ١١١: بهداری موسسه یا زندان مؤظف است از زندانی تازه وارد معاینه‌های کامل پزشکی به عمل آورده، در صورت لزوم با انجام آزمایشهای تشخیص طبی برنامه‌ریزی و حسب مورد نسبت به درمان یا معرفی وی به مراکز مربوطه اقدام و کلیه اقدام‌های پزشکی در پرونده زندانی درج گردد.
• ماده ١١٢: هرگاه محکومی تازه وارد نسخه یا دارویی همراه داشته باشد اخذ و در اختیار بهداری زندان قرار می‌گیرد تا به تجویز پزشک به او داده شود و هرگاه دارو جنبه حیاتی برای وی دارد بایستی فوراً پس از معاینه و تجویز پزشک در اختیار وی قرار گیرد.
• ماده ١١٣: محکوم به محض احساس کسالت جریان را به مسئول امور نگهبانی زندان اطلاع داده و با اخذ معرفینامه به بهداری موسسه یا زندان اعزام و دارو و دستورهای لازم پزشکی را دریافت می‌دارد.
• ماده ١١۴: محکوم باید در حضور پزشک یا پزشکیار و یا سایر مسئولان داروی مورد احتیاج را مصرف نماید. نگهداری دارو در آسایشگاه جز به هنگام ضرورت ممنوع است.
o تبصره: تشخیص هنگام ضرورت به عهده پزشک زندان یا موسسه گذران محکومیت می‌باشد.
• ماده ١١۵: با تشخیص پزشک بهداری موسسه یا زندان در صورت ضرورت، محکوم بیمار در بیمارستان زندان بستری خواهد شد. گواهی تشخیص ضرورت باید بطور کتبی در پرونده بیمار قید گردد.
• ماده ١١۶: محکومان مبتلا به بیماریهای روانی، واگیردار و پرخطر باید با لحاظ نظر پزشک متخصص و نیز سیاستهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی‌ به صورت مجزا نگهداری و معالجه شوند.
o تبصره: افزون بر بیماری‌های روانی، در صورتی که بیماری شخص جزء بیماری‌های خاص باشد رییس زندان مکلف است پیشنهاد عفو او را با رعایت سایر قوانین با قاضی ناظر، یا کمیسیون عفو و بخشودگی تصمیم نماید.
• ماده ١١٧: سازمان می‌تواند در صورت لزوم نسبت به بیمه درمانی محکومان و یا انعقاد قرارداد با وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی اقدام نماید.
• ماده ١١٨: معاینه و در صورت نیاز معالجه محکومان بیمار به عهده اداره زندان یا مراکز حرفه‌ا«وزی و اشتغال است.
o تبصره ـ در صورت نیاز محکومان بی‌بضاعت، به دندان مصنوعی، عصا، اعضای مصنوعی، صندلی چرخدار و عینک، انجمن حمایت از زندانیان مکلف به تأمین آن می‌باشد.
• ماده ١١٩: تمارض محکومان به تشخیص پزشک زندان موجب تنبیه انضباطی خواهد بود.
• ماده ١٢٠: رییس بهداری زندان مؤظف است همه روزه اول وقت از کلیه محکومان بیمار که در بیمارستان زندان بستری هستند عیادت نموده و پس از پرسش از وضعیت آنان و حصول اطمینان از حسن مراقبت پزشکان و پرستاران نسبت به معالجه و تغذیه صحیح بیماران نظارت کامل و مستمری بعمل آورد.
o تبصره ـ رییس بهداری هر زندان باید پزشک باشد و در مراکزی که این امکان وجود ندارد فرد مطلع و آشنا به مسایل پزشکی عهده‌دار این مسئولیت خواهد بود.
• ماده ١٢١: در صورت فوت محکوم، رییس زندان مکلف است مراتب را فوری به پزشک قانونی، قاضی ناظر ومرجع قضایی اعلام داشته، پس از صدور مجوز از سوی مرجع قضایی مربوط جنازه را حسب مورد به بستگان او تحویل داده یا پس از تشییع، دفن نموده و وجوه و لوازم شخصی او با نظر قاضی ناظر بر طبق صورتمجلس و رعایت نکات لازم به ورثه قانونی وی تحویل و رسید اخذ گردد.
هرگاه متوفی بدون وارث باشد باید در اسرع وقت با نظر مقام قضایی صلاحیت‌دار نسبت به تعیین تکلیف لوازم شخصی او در زندان اقدام شود و در صورت امکان تجهیز متوفی با اذن اولیاء باشد

فصل سوم ـ اشتغال و حرفه‌آموزی
فصل سوم ـ اشتغال و حرفه‌آموزی
• ماده ١٢٢: سازمان به منظور توسعه برنامه‌های بازپرورانه، کاهش آسیب‌ها و نارسایی‌های داخل زندان، کمک به رفع مشکلات مادی و معنوی محکومان و خانواده آنان و نیل به خودکفایی باید از محل درآمدهای بنگاه تعاون و حرفه‌آموزی، جذب کمک‌های مردمی و موسسه‌های خیریه یا درآمد حاصل از درآمد موسسه‌های صنعتی، کشاورزی، خدماتی و فرهنگی تحت نظارت و بودجه مصوب اعتبار لازم را به منظور به منظور حرفه‌آموزی و اشتغال محکومان تامین و هزینه نماید.
• ماده ١٢٣: سازمان می‌تواند در جهت ایجاد اشتغال برای محکومان داوطلب کار با استفاده از امکانات سازمان و یا کمک‌های دولتی ویا از رهگذر دریافت وام یا با مشارکت بانکها و نهادها دولتی، تعاونیها و یا بخش خصوصی اقدام نماید.
• ماده ١٢۴: محکومان و متهمان داوطلب پس از آزمایشهای لازم و تشخیص استعداد و ذوق و تخصص آنها با کسب نظر شورای طبقه‌بندی و رعایت مقررات این آیین نامه در کارگاههای داخل زندان یا مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی خارج زندان بکار گمارده می‌شوند.
o تبصره ١: اعزام مسئولان داوطلب کار به محیط‌های اشتغال داخل یا خارج از زندان از اختیارات ذاتی رییسان زندان‌ها و سایر مراکز وابسته به سازمان بوده و آنان می‌توانند راساٌ بدان اقدام نمایند. این اقدام نیاز به اخذ تامین ندارد.
o تبصره ٢: شورای طبقه‌بندی یا مقامات قضایی صالح می‌توانند به منظور بازگشت زندانیانی که برای اشتغال، حرفه‌آموزی یا مرخصی به مکان‌های مدنی یا تامین‌های مذکور در مقررات آیین‌دادرسی کیفری را از محکومان، متهمان و یا اشخاص ثالث معرفی شده از سو.ی ایشان اخذ نمایند. در این صورت ادارات ثبت محل مکلفند نسبت به بازداشت وثیقه مدنی ارسالی از شورای طبقه‌بندی اقدام لازم را معمول دارند.
• ماده ١٢۵: تقاضاهای مرخصی واصله به این شورا باید حداکثر ظرف مدت سه روز رسیدگی شوند.
• ماده ١٢۶: محکومان و متهمان باید به حرفه‌هایی که مستلزم دیدن دوره های تعلیماتی برای کسب مهارت وتخصص می‌باشد و از طرف سازمان ابلاغ می‌شود بکار گمارده شوند تا در طول زمان بتوانند با طی مراحل مختلف آموزشی به اخذ گواهینامه مهارت فنی در رشته مخصوص نائل گردند.
o تبصره ـ سازمان مکلف است این قبیل حرفه‌آموزان را نزد شرکت‌های بیمه در قبال حوادث ناشی از کار، بیمه نماید.
• ماده ١٢٧: محکومان و متهمان می‌توانند با موافقت رییس زندان در ساعت‌های بیکاری و فراغت در آسایشگاه خود به کارهای دستی اشتغال داشته باشند. مواد اولیه این نوع کارها بطور انحصاری از طریق فروشگاه مرکز یا زندان در اختیار آنان گذاشته می‌شود.
o تبصره۱ـ هرگاه محکوم نتواند با سرمایه خود اقدام به تهیه مواد اولیه و لوازم مربوطه نماید، این مواد و لوازم بوسیله زندان یا انجمن حمایت از زندانیان تهیه و در اختیار وی گذارده خواهد شد. در این صورت پس از کسر هزینه تهیه لوازم اولیه یک چهارم از سود حاصله به عنوان سهم سرمایه برداشت و به حساب صندوق مرکز یا زندان یا انجمن حمایت از محکومان واریز و بقیه به حساب محکوم منظور می‌گردد.
o تبصره۲ـ محکوم مجاز است کاردستی‌خود را پس از قیمت‌گذاری توسط زندان و با استفاده از نظرخبره به هر نحو که خود می‌داند به موسسه یا زندان یا به اشخاص دیگر واگذار یا به فروش برساند. در صورت فروش یا واگذاری به غیر قیمت فروش نباید از قیمت تعیین شده توسط زندان کمتر باشد.
• ماده ١٢٨: ساعت‌های کار و استراحت محکومان در مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی داخل یا خارج زندان با توجه به موقعیت محل و نوع و کیفیت کار و با رعایت فصل دوم از بخش دو این آیین نامه از طرف رییس کارگاه یا مؤسسه مربوط با هماهنگی رییس زندان تعیین و به مورد اجراء گذاشته می‌شود.
• ماده ١٢٩: مزد روزانه محکومان به تناسب درجه مهارت و کاردانی هر یک از آنان و میزان و نوع کاری که انجام می‌دهند به صورت کارمزدی بوسیله مدیرکل استان تعیین می‌شود.
• ماده ١٣٠: مزد ماهیانه کار زندانی بشرح زیر تقسیم می‌گردد:
۱٫ پنجاه درصد(۵۰%) به حساب بانکی سرپرست موقت عائله تحت تکفل محکوم واریز می‌گردد.
۲٫ بیست و پنج درصد (۲۵%) به حساب محکوم واریز می‌شود که در موقع آزادی به او پرداخت گردد.
۳٫ بیست درصد (۲۰%) به حساب خود محکوم برای مخارج ضروری پرداخت می‌شود.
۴٫ پنج درصد (۵%) برای جبران خسارت و حوادث ناشی از کار بر اساس قرارداد فی مابین سازمان و محکومان شاغل اختصاص داده خواهد شد.
 تبصره ـ در صورتی که محکوم فاقد عائله تحت تکفل باشد مبلغ ۵۰ % دستمزد ذکر شده در بند (۱) نیز به حساب خود وی واریز می‌گردد.
• ماده ١٣١: در موقع انتقال محکوم به زندان یا مؤسسه دیگر در اسرع وقت کلیه مطالبات او پس از تسویه حساب کامل به محل موسسه یا زندان جدید حواله و منتقل می‌شود.
• ماده ١٣٢: مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی مکلفند:
o الف- در صورت بروز حوادث ناشی از کار هزینه خسارت وارده به محکومان را از محل پنج درصد(۵%) موضوع بند ۴ ماده ۱۲۵ پرداخت نمایند.
o ب- کلیه مقررات ایمنی، حفاظتی، بهداشتی را بر اساس ضوابط قانونی رعایت نمایند.
o ج- دفاتر رسمی قانونی مالی متناسب با اصول سیستم حسابداری استاندارد و پذیرفته شده جامعه حسابداران رسمی تنظیم نمایند.
 تبصره۱- پرداخت موجودی حساب پس‌انداز هنگام آزادی به شرط آنکه منع قانونی نداشته باشد پس از تسویه حساب از کلیه قسمتهای زندان بلامانع است.
 تبصره۲- درصورت رایانه‌ای شدن واحد مربوط مندرجات دفاتر مزبور به رایانه منتقل خواهد شد.
• ماده ١٣٣: نحوه اداره کارگاهها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی بشرح ذیر خواهد بود:
o الف- مسئولیت اداره امور کارگاهها و مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی از حیث نوع و میزان تولید، کیفیت و کمیت کار، خرید و فروش و معاملات و انعقاد و انجام قراردادها و مسائل فنی و تخصصی و سایر موارد از این قبیل بر عهده مدیریت کارگاه یا مؤسسه‌ها می‌باشد.
o ب- مسئولیت امور انتظامی و امنیتی و در اختیار قراردادن کارگران، نحوه و کیفیت اعزام آنان به کارگاه و نیازهای فرهنگی و بهداشتی زندانیان بر عهده سازمان می‌باشد.
• ماده ١٣۴: استفاده از محکومان در امور نگهبانی و انتظامی و اداری موسسه یا زندان و دیگر دستگاه‌ها ممنوع است.
• ماده ١٣۵: انجام امور خدماتی داخل بندها و اندرزگاهها و مؤسسه‌های صنعتی، خدماتی و کشاورزی و همچنین کارگاهها به طور نوبتی بدون تبعیض توسط محکومان انجام می‌گیرد.
o تبصره ـ اگر محکوم بدون عذرموجه از انجام وظایف محوله درداخل زندان و مؤسسات وابسته خودداری نماید کوتاهی وی تخلف به شمار آمده، به تشخیص شورای انضباطی تنبیه خواهد شد

فصل چهارم ـ برنامه‌های بازپرورانه
فصل چهارم ـ برنامه‌های بازپرورانه
• ماده ١٣۶: به منظور سوادآموزی، ارتقاء سطح معلومات و جلوگیری از اتلاف وقت محکومان و همچنین تقویت اراده و پرورش فکر و استعدادهای نهفته آنان در کلیه مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها از رهگذر وزارتخانه‌های مربوط و مؤسسه‌های آموزشی، علمی و فنی، حرفه‌ای و دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمان‌های خیریه و نهضت سوادآموزی و با همکاری آنان تحت نظر واحدهای مربوط در موسسه یا زندان، آموزش فنی، حرفه‌ای و مذهبی داده می‌شود.
• ماده ١٣٧: محکومان در مدت اقامت خود در موسسه یا زندان با توجه به مدت محکومیتشان و کیفیت و نوع برنامه های آموزش علمی، دینی و فنی، حرفه‌ای پیش بینی شده در زندانها به فراگیری سواد و ادامه تحصیلات علمی، دینی و حرفه‌ای اشتغال خواهند داشت.
o تبصره- شرکت افراد بی‌سواد کمتر از ۶۰ سال در کلاس‌های سواد‌آموزی اجباری است، عدم شرکت در کلاسهای مزبور می‌تواند موجب محرومیت از امتیازات گردد.
• ماده ١٣٨: تدریس در آموزشگاه‌های علمی و فنی، حرفه‌ای زندانها با همکاری وزارتخانه‌هاو سازمانها و مؤسسه‌های آموزش علمی و فنی، حرفه‌ای بوسیله مربیان علمی و فنی حرفه‌ای و بر اساس برنامه تنظیمی توسط واحدهای مربوط در موسسه یا زندان انجام می‌گیرد.
• ماده ١٣٩: آزمون سالیانه باید مطابق برنامه رسمی دستگاههای مربوط در داخل زندانها بعمل آید و به محصل هر کلاس گواهینامه رسمی بدون اشاره به محکوم بودن او با انجام تشریفات خاص که جنبه تشویق به تحصیل داشته باشد اعطاء می‌گردد.
• ماده ١۴٠: به منظور کمک به بازسازگاری اجتماعی محکومان و جذب کامل آنها در محیط اجتماعی، سازمان مکلف است وسائل تحصیل ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و عالی و دور‌های تخصصی، علمی و فنی حرفه‌ای را برای علاقه‌مندان به ادامه تحصیل را اجرای برنامه‌های عادی یا مکاتبه‌ای و رعایت مقررات مربوط از طریق وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های مربوط و با همکاری آنان در داخل موسسه یا زندان فراهم نماید.
• ماده ١۴١: پرداخت هزینه‌های مربوط به تحصیلات عالی از رهگذر برنامه‌های عادی یا مکاتبه‌ای با خود محکوم است. زندان مکلف است به هزینه محکوم کتاب‌ها و وسائل لازم را تهیه کرده، در اختیار او قرار دهد.
o تبصره ـ در صورتی که محکوم به جهت عدم بضاعت قادر به پرداخت هزینه‌های ذکر شده در این ماده نباشد پرداخت هزینه‌ها به وسیله انجمن حمایت از زندانیان صورت می‌گیرد.
• ماده ١۴٢: امتحان‌های نهایی ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و عالی با نظارت مستقیم وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های مربوط در داخل موسسه یا زندان انجام می‌شود.
• ماده ١۴٣: محکوم با موافقت رییس زندان به عنوان فعالیتهای فردی و ممتاز افزون بر اجرای برنامه‌های تحصیلی می‌تواند مطالعات دانشگاهی، فنی، حرفه‌ای و تحقیقاتی خود را شخصاً در موسسه یا زندان انجام دهد و وسائل و لوازم مورد نیاز خود را با رعایت مقررات داخلی مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندانها به هزینه شخصی خود و درصورت امکان به هزینه دولت به وسیله مسئولان برنامه‌های آموزشی زندان تدارک نماید.
• ماده ١۴۴: در هر موسسه یا زندان با جلب کمک وهمکاری وزارتخانه‌ها، سازمانها و نهادها، کتابخانه مجهزی با توجه به تعداد محکومان تأسیس کرده و کتاب‌های علمی، مذهبی، اخلاقی و فنی در حد نیاز برای مطالعه محکومان تهیه می‌نماید. محکومان می‌توانند در ساعات مقرر در کتابخانه به مطالعه پرداخته و با اجازه مسئولان کتابخانه بطور امانت از کتابخانه کتاب به امانت گرفته، سپس با رعایت نظافت کامل و بدون عیب و نقص آنرا به کتابخانه مسترد نمایند.
• ماده ١۴۵: هر محکومی که نسبت به حفظ نظافت و یا بازگرداندن به موقع کتاب به کتابخانه مسامحه نماید با نظر مسئول کتابخانه و موافقت رییس زندان باید غرامت مربوطه عهده‌دار گردد.
• ماده ١۴۶: استفاده از مجله‌ها و روزنامه‌های مجاز در داخل موسسه یا زندان مانعی ندارد.
• ماده ١۴٧: با جلب و همکاری نهادهای مربوط در موسسه یا زندان وسایل آموزشی سمعی و بصری لازم برای محکومان تدارک و تأمین می‌گردد.
• ماده ١۴٨: هنگام پذیرش محکوم دین رسمی او در برگه پرسشنامه درج و به منظور تقویت و تحکیم مبانی دینی محکومان و اجرای آداب و مراسم دینی آنان با جلب کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوسیله مسئولان مربوط در زندان (در محل) تسهیلات لازم به منظور انجام امور واجب مدهبی آنان فراهم می‌گردد.
• ماده ١۴٩: هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد می‌تواند درآسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یک جلد کتاب آسمانی، کتاب دعا، سجاده و مهر نماز برای اجرای امور واجب مذهب خود نگهداری نماید.
• ماده ١۵٠: هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد در صورت لزوم می‌تواند تقاضا نماید تا پس از موافقت رییس زندان نماینده مذهبی او در موسسه یا زندان حضور یافته در اجرای آداب و مسائل مذهبی او را هدایت و ارشاد نماید.
• ماده ١۵١: در هر زندان در صورت امکان وسائل و امکانات ورزشی و تربیت بدنی از قبیل کادر مربیان ورزشی و تدارک سالن سرپوشیده و زمین و وسایل لازم برای ورزشهای فردی و گروهی فراهم می‌گردد.
• ماده ١۵٢: به منظور سلامت جسم و روح محکومان، اجرای برنامه‌های ورزش صبحگاهی در زندانها برای محکومانی که قادر به انجام ورزش می‌باشند، اجباری است و بنابر برنامه‌ای که برای آنان تنظیم می‌شود باید دست‌کم روزانه نیم ساعت در هوای آزاد ورزش نمایند.
• ماده ١۵٣: محکوم می‌تواند به پیشنهاد رییس زندان، موافقت مدیر کل مربوط و قاضی ناظر با اجرای تشریفات قانونی و انتظامی در مسابقه‌های ورزشی و فعالیتهای فرهنگی و مذهبی خارج از زندان شرکت نماید.
o تبصره ـ شرکت در مسابقه‌های خارج از کشور افزون بر رعایت مفاد ذکر شده مشمول مقررات خاص خود نیز می‌باشد.
• ماده ١۵۴: به منظور پرورش افکار و استعدادهای هنری و ارتقاء سطح معلومات محکومان به پیشنهاد معاونت امور باپروری، موافقت رییس زندان و با جلب کمک و همکاریهای وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمانهای مربوط، در زندانها برنامه‌های نمایش ماهانه ترتیب داده می‌شود.
محکومانی در نمایشهای ماهانه‌ شرکت خواهند کرد که رییس زندان از طرز کار و رفتار آنان رضایت داشته و صلاحیت اخلاقی آنها را شورای طبقه‌بندی تایید نماید. همچنین به منظور پرورش روح و جسم محکومان با پیشنهاد رییس زندان و موافقت مدیر کل و قاضی ناظر، محکومانی که دارای حسن رفتار بوده و مقررات موسسه یا زندان را کاملاً اجرا می‌نمایند، دست‌کم ماهی یکبار به نماز جمعه یا تفریحگاههای عمومی شهر که از سوی موسسه یا زندان به این کار اختصاص داده شده اعزام خواهند شد. بدیهی است حفاظت از محکومان در چنین مواردی با رعایت مفاد این آیین‌نامه به عهده مأموران انتظامی زندان خواهد بود و در صورت لزوم از سایر نیروهای انتظامی محل استفاده خواهد شد.
• ماده ١۵۵: نمایش فیلم‌های آموزنده و اخلاقی تحت نظر معاونت بازپروری در موسسه یا زندان با جلب کمک و همکاری اداره‌ها و سازمانهای مربوط با رعایت ماده پیش مانعی ندارد.
• ماده ١۵۶: محکومان می‌توانند در ساعات فراغت خود با رعایت نظم و ترتیب طبق برنامه تنظیمی از برنامه‌های رادیو، تلویزیون استفاده نمایند.
• ماده١۵٧: متهمان واجد صلاحیت می‌توانند با صلاحدید مسئولان زندان از برنامه‌های بازپرورانه استفاده نمایند مگر اینکه به لحاظ عدم شایستگی اخلاقی و نوع و اهمیت جرم ارتکابی و یا دستور قضایی، اجتماع آنان با سایر متهمان و محکومان به مصلحت نباشد.
• ماده ١۵٨: از تاریخ تصویب این آیین‌نامه معاونت باپروری سازمان بوسیله‌ی واحدهای بازپروری درون موسسه‌ها و زندان‌ها، مکلف است کلیه اقدام‌های بازپرورانه مقرر در این فصل اعم از آموزشی، حرفه‌آموزی، مذهبی و مانند آنها را با توجه به تاثیر آنها در بازسازگاری محکومان و کاهش تکرار بزه مورد ارزیابی ماهانه آنها را با توجه به تاثیر آنها در بازسازگاری محکومان و کاهش تکرار بزه مورد ارزیابی ماهانه و سالانه قرار دهد و در صورت نافایده‌مند هر یک از این برنامه‌ها، باید برنامه‌های بازپروانه هدفمند که اجرای ¬آن کاهش میزان تکرار بزه را در پی داشته باشد، تهیه، تدوین و اجرا گردد؛ رونوشت گزارش‌های ارزیابی ماهانه و سالانه به استحضار رییس سازمان خواهد رسید.
• تبصره ـ بی‌توجهی به مقررات این ماده تخلف به شمار آمده، موجب پیگرد در هیات‌های رسیدگی به تخلف‌های اداری است.
• ماده ١۵٩: محکومان می‌توانند از اخبار کشور بوسیله وسایل ارتباط جمعی مجاز در داخل موسسه یا زندان مانند رادیو، تلویزیون و دست‌کم یک روزنامه کثیرالانتشار اطلاع حاصل نمایند.
• ماده ١۶٠: در صورت امکان در هر زندان می‌بایست زیر نظر واحد بازپروری نشریه ماهانه منتشر و اطلاعات مربوط به فعالیتهای بازپرورانه و مقررات انتظامی موسسه یا زندان با درج مقاله‌هایی که بوسیله مربیان یا محکومان تهیه می‌شود در آن منعکس گردد. محکوم حق ندارد در ضمن مقاله‌های خود کمک‌های مادی یا انجام خدمتی را از مردم طلب نماید و مطالب مندرج در نشریه زندان باید صرفاً واجد جنبه‌های اخلاقی، تربیتی، علمی، تفریحی و سرگرم کننده باشد.
• ماده ١۶١: اجازه بازدید از زندان به دستور کتبی مدیر کل زندانها علاوه بر مقام‌های قضایی صلاحیت‌دار افزون بر مقام‌های رسمی کشور تنها به کسانی داده می‌شود که در رشته‌های مربوط به علوم مذهبی، اجتماعی، اخلاقی، تربیتی، کیفرشناسی، جزایی و علوم اداره زندانها تدریس یا تحقیق می‌نمایند یا آنهایی که در انجمنهای خیریه به فعالیتهای مذهبی، اجتماعی و اصلاح محکومان عضویت دارند.
• ماده ١۶٢: مقام‌های مجاز برای ورود به زندانها و مؤسسه‌های تأمینی تربیتی عبارتند از:
• رییس قوه قضاییه و معاونان وی، رییس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، وزیر دادگستری، دادستان انتظامی قضات رییس سازمان و معاونین او، مدیران کل سازمان، بازرسان اعزامی رییس قوه قضاییه، مأموران دفاتر بازرسی و حفاظت اطلاعات سازمان، بازرسان سازمان بازرسی کل کشور بر اساس ابلاغ صادره شده، مسئول دفتر حمایت از حقوق شهروندی سازمان و مسئولان واحدهای استانی این دفتر در حوزه استان محل خدمت، رییسان دادگستری، قاضیان ناظر زندان، دادستان و معاونان وی و قاضیان دادگاه‌ها و دادسراها در مورد پرونده‌های مطرح شده نزد آنان و همچنین رییسان سازمان قضایی نیروهای مسلح، دادستان و معاونان وی در مورد متهمان و محکومان مربوط به این سازمان.
• تبصره ١: اشخاص زیر با اطلاع و اجازه رییس زندان و رعایت سایر مقررات این آیین‌نامه در حدود وظایف و مشاغل خود و در صورت نیاز می‌توانند وارد زندان شوند:
مدیر عامل، رییس هیأت مدیره، کارکنان و مددکاران انجمن حمایت از زندانیان شهرستان محل.
• تبصره ٢: ورود و خروج عوامل اطلاعاتی وزارت اطلاعات به منظور انجام امور محول شده پس از معرفی و هماهنگی لازم با سازمان تنها در حدود قانون و مقررات تشکیل وزارت اطلاعات خواهد بود.
• تبصره ٣: ورود ماموران با سلاح گرم یا سرد به پوسته داخلی موسسه‌ها، زندان‌ها، بندها و اندرزگاه‌ها به استثناء موارد بحرانی بر اساس دستور ممنوع است و تخلف از آن حسب مورد موجب تعقیب قانونی خواهد بود.
• ماده ١۶٣: عکسبرداری، رد وبدل کردن اشیاء، نامه، حمل ضبط صوت، دوربین عکاسی، مواد ممنوعه و نظایر این اعمال برای بازدیدکنندگان در مواقع بازدید ممنوع می‌باشد.
• ماده ١۶۴: بازدیدکنندگان باید از پیش اجازه مخصوص به امضای رییس موسسه یا زندان اخذ نموده، و به هنگام ورود برگ شناسایی و اجازه کتبی خود را به مسئول امور نگهبانی زندان ارائه دهند، ساعت ورود و مشخصات کامل و علت بازدید و ساعات خروج آنها باید در دفتر مخصوص بازدیدکنندگان ثبت گردد. هر گاه بازدیدکننده نظرات اصلاحی یا انتقادی داشته باشد نتیجه مشاهدات و استنباطات خود را در دفتر مزبور منعکس می‌نماید در این صورت مراتب باید از طریق اداره کل به سازمان گزارش شود تا از اینگونه همکاریها و راهنماییها در بهبود وضع موسسه‌ها و زندانها حداکثر استفاده بعمل آید.
• ماده ١۶۵: تهیه فیلم و خبر و انتشار شرح احوال و عکس محکومان بطوری‌که باعث شناسایی، هتک حیثیت و رسوایی آنان نشود و یا خود بطور کتب به آنها رضایت دهند با اجازه معاونت بازپروری سازمان مجاز خواهد بود.
• ماده ١۶۶: انجام عقد نکاح و طلاق و تنظیم هرگونه سند معامله و قرارداد یا تعهدی که یک طرف آن محکوم باشد بایستی با اجازه مقام قضایی مربوط یا قاضی ناظر زندان انجام و در صورت لزوم در موسسه یا زندان بوسیله یکی از سردفتران اسناد رسمی با شرائط عادلانه‌تر از سایر دفترهای اسناد رسمی انجام پذیرد تا موجب تضییع حقوق محکوم یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر نشود

فصل پنجم تخلف ها و تنبیه‌های درون مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها
• ماده ١۶٧: اعتراض، شکایات و تقاضای ملاقات به صورت دسته‌جمعی و اعتصاب محکومان و متهمان به طور کلی ممنوع است اما هر محکوم می‌تواند بطور شفاهی یا کتبی تقاضای ملاقات با قاضی ناظر زندان یا رییس موسسه یا زندان را بنماید و اگر شکایت یا اعتراضی دارد آنرا در صندوقهای مربوط بیاندازد، به همین منظور صندوقهایی در محلهای مناسب نصب گشته گشته، دست‌کم هفته‌ای یکبار توسط قاضی ناظر تخلیه و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
o تبصره- به گزارش‌های نامربوط به موسسه یا زندان، یا بدون امضاء و مشخصات نویسنده ترتیب اثر داده نخواهد شد.
• ماده ١۶٨: هر محکوم باید به محض اطلاع از وقوع حوادث و پیشامدهای سوء‌احتمالی و اعمالی که تحقق آن مخل نظم داخلی موسسه یا زندان می‌گردد، مراتب را فوری به مسئول امور نگهبانی یا به هر یک از مقام‌های مسئول زندان گزارش دهد.
• ماده ١۶٩: تندخویی، دشنام، ادای الفاظ رکیک یا تنبیه بدنی متهمان ‌و محکومان و اعمال تنبیه‌های خشن، مشقت بار و موهن در موسسه‌ها و زندان‌ها به کلی ممنوع است.
• ماده ١٧٠: مقید نمودن محکوم و متهم به دست‌بند به منظور کنترل و جلوگیری از خودزنی، ایذاء و آزار دیگران، خسارت به اموال و ممانعت از فرار وی به هنگام اعزام و بدرقه برابر نظریه رییس موسسه یا زندان و در غیاب وی بالترین مقام مسئول در موسسه ی زندان مجاز می‌باشد.
• ماده ١٧١: در هنگام شورش محکومان و متهمان، کارکنان موسسه‌ها و زندانها نهایت تلاش خود را در برقراری آرامش وجلوگیری از بروز خونریزی یا ایراد خسارت‌به افراد و اموال خواهند نمود و در صورت لزوم از مقام‌های انتظامی محل استمداد نموده، جلوی گسترش شورش را می‌گیرند و متخلفان را حسب مورد به دستگاه قضایی و شورای انضباطی، موسسه یا زندان معرفی خواهند کرد.
• ماده ١٧٢: کلیه محکومان و متهمان مکلف به حسن رفتار و سلوک با یکدیگر و اطاعت از دستورهای مأموران موسسه یا زندان و رعایت کلیه مقررات داخلی زندان هستند و در صورت تخلف حسب مورد در شورای انضباطی مطرح و تصمیم‌های اتخاذی درباره آنها اجرا خواهد شد.
• ماده ١٧٣: هر گاه محکومان یا متهمان با یکدیگر اختلافی داشته باشند بایستی موضوع را به اطلاع مربی تربیتی بند رسانده تا رییس اندرزگاه را در جریان امر قرار دهد و رییس اندرزگاه مؤظف است به شیوه‌ای مقتضی رفع اختلاف نماید و هرگاه موفق به حل اختلاف نشود جریان را به رییس موسسه یا زندان گزارش خواهد کرد تا رییس موسسه یا زندان حسب مورد اقدام لازم بعمل آورد.
o تبصره ـ زد و خورد در زندان، خودزنی، اقدام به خودکشی یا تهدید به انجام آن و هر نوع عملی که بنابر مقررات خلاف محسوب می‌شود، ممنوع بوده، متخلف بر اساس نظر شورای انضباطی تنبیه و حسب مورد به مراجع قضایی معرفی خواهد شد.
• ماده ١٧۴: به منظور رسیدگی به تخلف‌های محکومان و متهمان شورای انضباطی با ترکیب اعضای ذیل تشکیل می‌گردد: مسئولان واحد‌های قضایی، بازپروری، حفاظت اطلاعات، رییس اندرزگاه مربوط و یک نفر مددکار با انتخاب رییس زندان، تصمیم‌های اتخاذی با اکثریت آراء قابل اجراست.
• ماده ١٧۵: تنبیه‌های انضباطی عبارتند از:
۱٫ محرومیت از ملاقات حداکثر سه نوبت.
۲٫ محرومیت از مرخصی تا ۳ ماه.
۳٫ عدم پیشنهاد عفو و آزادی مشروط حداکثر تا بیست روز
۴٫ نگهداری در واحدهای تک نفره حداکثر تا بیست روز.
o تبصره ١: اعمال ۳/۱ از هر یک از تنبیه‌های ذکر شده بطور مستقیم از سوی شورای انضباطی امکان‌پذیر بوده و بیش از ان موکول به موافقت قاضی ناظر می‌باشد.
o تبصره ٢: رییس زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسئول در موسسه یا زندان می‌تواند خارج از وقت اداری و یا در ایام تعطیل نسبت به معرفی محکومانی که در ظم اخلال نموده‌اند به واحدهای تک نفره تا آغاز وقت اداری اقدام نموده؛ مراتب را به منظور اتخاذ تصمیم مناسب به شورای انضباطی منعکس نماید.
• ماده ١٧۶: شورای انضباطی پس از اتخاذ تصمیم می‌تواند تنبیه‌های مقرر شده را به اکثریت آراء بطور کلی یا جزئی به مدت شش ماه تعلیق نماید هرگاه در این مدت محکوم مرتکب تخلف یا جرمی نشود تنبیه‌های ذکر شده اجرا نمی‌گردد. در غیر این صورت علاوه بر مجازات تخلف یا جرم ارتکابی اخیر، تنبیهات مقرره در شورای انضباطی نیز به مورد اجرا گذارده خواهد شد.
• ماده ١٧٧: آرای شورای انضباطی در خصوص تنبیه محکومان یا متهمان به دستور رییس زندان یا جانشین او اجرا و صورتمجلس حاکی از ذکر نوع تنبیه و اجرای آن تنظیم و در پرونده محکوم درج و بایگانی می‌گردد. هرگاه محکوم متخلف از تاریخ آخرین تخلف خود به مدت یک سال مرتکب تخلف یا جرم دیگری نشود و از خود بطور مستمر حسن اخلاق و رفتار نشان دهد آثار تبعی تنبیه مقرر منتفی می‌گردد. در غیر این صورت در مواقع عفو و بخشودگی در جدول رفتار محکوم به عنوان امتیاز منفی منظور و مورد نظر قرار خواهد گرفت.
• ماده ١٧٨: هرگاه اعمال ارتکابی محکوم علاوه بر تخلف انضباطی واجد وصف جزایی یا حقوقی باشد، ضمن محکومیت به تنبیه‌های مندرج در آیین‌نامه مراتب به قاضی ناظر به منظور اتخاذ تصمیم گزارش می‌گردد.
• ماده ١٧٩: محکوم یا متهم مکلف است کلیه خسارات‌هایی را که مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان و مؤسسه‌های وابسته وارد می‌کند جبران نماید و در صورت عمدی بودن یا عدم جبران طبق مقررات قانونی به قاضی ناظر معرفی می‌گردد. همچنین در صورتی که وجه خسارت تا مبلغ یک میلیون ریال باشد رییس موسسه یا زندان یا جانشین او می‌تواند وجه ذکر شده را از حساب یا وجه مربوط به محکوم یا متهم برداشت نموده و موضوع را به طور کتبی به محکوم ابلاغ نماید

بخش سوم ـ رابطه محکوم با خارج از مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان
بخش سوم ـ رابطه محکوم با خارج از مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان

• فصل نخست- ملاقات
• فصل دوم ـ ارسال مراسله‌های پستی
• فصل سوم ـ مرخصی
• فصل چهارم ـ انتقال، اعزام و بدرقه محکوم
فصل نخست- ملاقات
• ماده ١٨٠: کلیه محکومان و متهمان تحت نظارت کامل و طبق مقررات این آیین‌نامه مجاز به داشتن ارتباط با بستگان و آشنایان خود می‌باشند و این ارتباط بوسیله ملاقات و مکاتبه‌ها انجام می‌پذیرد.
o تبصره ـ چنانچه ملاقات یا مکاتبه متهمی خلاف حسن جریان محاکمه باشد قاضی مربوط می‌بایست به طور کتبی ملاقات با محکوم یا مکاتبه وی را ممنوع اعلام کند. در این صورت و در مدت ممنوعیت حسب مورد ملاقات با محکوم و یا مکاتبه او تنها با اجازه کتبی مراجع قضایی صلاحیت‌دار مجاز می‌باشد. تخلف از مفاد این تبصره موجب تعقیب انتظامی یا اداری متخلف خواهد بود ولی پس از آغاز محاکمه وکیل مدافع شخص بازداشت شده حق خواهد داشت که با او ملاقات نماید و هیچ یک از مأموران انتظامی یا اداری و قضایی نمی‌توانند به هیچ وجه از این ملاقات جلوگیری نمایند.
• ماده ١٨١: محل ملاقات عمومی محکومان دست‌کم بایستی مجهز به دیوارهای شیشه‌ای نشکن و وسایل تلفن و لوازم ضد صوت باشد و وسایل ذکر شده باید طوری تعبیه گردد که هنگام ملاقات و مکالمه محکومان با اشخاص، مزاحمت برای سایر اشخاص فراهم نگردد و مکالمه‌ها به سهولت انجام پذیرد.
o تبصره ـ مسئولان موسسه‌ها و زندانها می‌توانند برای بنای چنین محلهایی که در جهت رفاه خانواده محکومان احداث می‌گردد از اعتبارات انجمنهای حمایت از زندانیان محل استفاده نمایند.
• ماده ١٨٢: زوج یا زوجه، پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان محکوم یا متهم و همچنین پدر و مادر همسر وی حق دارند بر اساس شرایط ملاقاتهای هفتگی با محکوم ملاقات کنند و سایر بستگان و دوستان محکوم در صورت درخواست با کسب اجازه از طرف رییس موسسه یا زندان یا قاضی ناظر می‌توانند ملاقات کنند.
• ماده ١٨٣: محکومانی که حسن رفتار و کردار داشته باشند با صلاحدید رییس موسسه یا قاضی ناظر می‌توانند با همسر و فرزندان و پدر و مادر و برادر و خواهر و پدر و مادر همسر خود با حضور مأمور مراقب ملاقات حضوری نمایند.
• ماده ١٨۴: محکومان کارگاه‌های حرفه‌آموزی خارج از زندان نیز می‌توانند دست‌کم هفته‌ای یک بار با اشخاص ذکر شده در ماده ۱۸۲ ملاقات نمایند. محل ملاقات این گروه از محکومان در محل مناسبی که به این منظور اختصاص داده می‌شود انجام خواهد شد در این صورت حضور یک مامور مراقب ضروری است.
• ماده ١٨۵: محکومان یا متهمان با موافقت رییس زندان یا قاضی ناظر در مواردی می‌توانند ملاقات خصوصی بدون حضور مراقب با همسر و فرزندان خود داشته باشند.
• ماده ١٨۶: اداره کل شوراهای حل اختلاف کشور می‌تواند در هر مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان با نظر سازمان و در چارچوب قانون و آیین‌نامه اجرایی شوراهای حل اختلاف، شعبه‌ای برای حل اختلاف محکومان و شاکیان خصوصی آنان ایجاد نماید. رییسان زندان‌ها، بازداشتگاهها و مراکز حرفه‌آموزی اشتغال نیز مکلفند برای انجام این امر اقدام و در حد توانایی‌ها همکاری لازم بعمل آورند.
• ماده ١٨٧: وکلای دادگستری در صورت داشتن وکالتنامه رسمی برای حفظ حقوق موکل خود می‌توانند با اخذ مجوز کتبی از قاضی مربوط یا قاضی ناظر در ساعت‌های اداری به زندان مراجعه و با ارایه وکالتنامه رسمی به رییس زندان، در صورت امکان در اتاق مخصوص و مجزا از اتاق ملاقات عمومی با موکلان خود ملاقات نمایند و در صورت ممنوع‌الملاقات بودن محکوم، ملاقات با نظر مقام‌های قضایی مربوط انجام می‌گیرد. بدیهی است مقدمات تنظیم وکالتنامه رسمی توسط مسئولان زندان فراهم خواهد شد.
o تبصره۱ـ کانون وکلا می‌تواند در هر زندان به هزینه خود با نظر سازمان اتاقی بسازد که برای ملاقات وکلای دادگستری با موکلان موکلان آنها اختصاص داده شود.
o تبصره۲ـ مفاد این ماده نسبه به وکلا و مشاوران حقوقی قوه‌قضاییه نیز قابل تسری است.
• ماده ١٨٨: برنامه ملاقات عمومی در هر موسسه یا زندان از نظر روز و ساعت متناسب با فصل‌های سال و نیاز هر محل بوسیله رییس موسسه یا زندان تهیه و با تصویب مدیرکل مربوط آگهی می‌شود.
o تبصره۱ـ برنامه ملاقات باید به گونه‌ای تنظیم شود که زنان و مردان ملاقات کننده و ملاقات شونده بتوانند به طور جداگانه با یکدیگر ملاقات نمایند.
o تبصره۲ـ برنامه ملاقات عمومی باید به گونه‌ای تنظیم شود که هر محکوم دست‌کم هفته‌ای یکبار ملاقات داشته باشد و مدت آن کمتر از ۲۰دقیقه نباشد.
• ماده ١٨٩: افزون بر مقام‌های قضایی صلاحیت‌دار رییس موسسه یا زندان و مدیرکل زندانهای استان نیز در صورت تشخیص ضرورت می‌توانند اجازه ملاقات با محکوم را با اشخاص مجاز در آیین‌نامه صادر نمایند.
o تبصره ـ در صورتی که برای محکوم از سوی شورای انضباطی محدودیت ملاقات در نظر گرفته شود و قاضی ناظر نیز تایید نموده باشد، موضوع با ذکر دلیل به مراجع ذکر شده در ماده پیش اعلام می‌گردد تا از دادن ملاقات خودداری نمایند.
• ماده ١٩٠: رییس زندان می‌تواند تسهیلات ملاقات محکومان بیمار را که در بیمارستان بستری بوده یا قادر به حرکت نیستند با نظر پزشک فراهم آورد.
• ماده ١٩١: رد و بدل کردن نامه و اشیاء مجاز بدون اجازه رییس زندان یا نماینده وی به هرگونه که باشد، میان ملاقات کننده و محکوم به کلی ممنوع است و مأمور ملاقات مؤظف به حفظ انتظام، انضباط کامل و اجرای دقیق ملاقات خواهد بود.
o تبصره ـ تخلف مأمور ملاقات و یا قصور و تقصیر وی موجب تعقیب انتظامی یا اداری خواهد بود
• ماده ١٩٢: ملاقات اتباع بیگانه با خانواده و غیر آن باید با حضور یک نفر مترجم مورد اعتماد انجام شود مگر آنکه مکالمات به زبان فارسی انجام گیرد، پرداخت دستمزد با سازمان است.
• ماده ١٩٣: ملاقات نماینده سیاسی و کنسولی با اتباع محکوم خود با معرفی وزارت امور خارجه و با اجازه دادستان، قاضیان ریدگی کننده یا ناظر زندان می‌باشد.
o تبصره ـ محکومانی که کشور آنها در ایران نماینده سیاسی ندارند می‌توانند با رعایت ماده فوق با نماینده سیاسی و کنسولی دولتی که حافظ منافع آنان می باشد ملاقات نمایند.
• ماده ١٩۴: در تمام مواردی که شخص خارجی با محکوم یا متهم ملاقات می‌نماید باید با حضور یک نفر از کارکنان زندان که دست‌کم به زبان محکوم آشنایی داشته باشد صورت گیرد و صحبت باید بدون نجوا و با صدای بلند باشد. اگر مأمور مسئول ملاقات موضوع مذاکره طرفین را بر خلاف مقررات و نظام‌نامه‌های داخلی موسسه یا زندان تشخیص دهد باید فوری به ملاقات خاتمه دهد و چگونگی امر را به رییس زندان گزارش نماید .
• ماده ١٩۵: رییسان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا زندان‌ها باید ترتیبـــی ‌اتخاذ نمـــایند تا سالــن انتظار جـــهت‌ استقرار ملاقات‌کنندگان مجهز به سرویس، فروشگاه وسایر وسایل رفاهی باشد و تدابیری اتخاذ گردد تا ملاقات کنندگان از مسیر مخصوص جدای از محوطه عمومی موسسه یا زندان به قسمت محل ملاقات هدایت شوند.
• ماده ١٩۶: در تمامی موارد تنظیم برنامه ملاقات از نظر روز و ساعت و طول مدت ملاقات و چگونگی کیفیت آن با نظر رییس موسسه یا زندان خواهد بود.
• ماده ١٩٧: در صورت وجود امکانات، قاضیان ناظر باید در مراکز حرفه‌اموزی و اشتغال و زندان‌ها مستقر گردند تا از نزدیک نسبت به انجام وظایف خود منجمله رفع مشکلات محکومان اقدام نمایند. در غیر اینصورت باید دست‌کم در هفته سه بار برای بازدید از موسسه یا زندان محل خودمت خود سرکشی نمایند.

فصل دوم ـ ارسال مراسله‌های پستی
• ماده ١٩٨: متهم یا محکومی که ممنوع‌الملاقات نباشد می‌تواند در هر هفته دو نامه به عنوان همسر و فرزندان، والدین، وکیل رسمی و یا به دیگر بستگان، دوستان و مقام‌های قضایی و در هر ماه یک نامه به عنوان مقام‌های رسمی کشور، با رعایت موازین شرعی و قانونی نوشته و ارسال دارد. این نامه‌ها با حضور مسئول قسمت ارسال نامه‌ها امضاء و انگشت زده شده و پس از گواهی مسئول یاد شده به مهر قسمت مربوط ممهور گشته، پس از ثبت در دفتر مراسله‌ها ارسال می‌گردد.
o تبصره ـ متهم یا محکوم ممنوع‌الملاقات می‌تواند با اجازه دادستان یا مقام قضایی رسیدگی کننده در صورت لزوم نامه سرگشاده به خانواده و وکیل رسمی نوشته و پس از تایید مقام قضایی ارسال دارد.
• ماده ١٩٩: در مواقع ضروری و فوق العاده محکوم یا متهم می‌تواند با اجازه قاضی ناظر یا رییس زندان بیش از حد مقرر با بستگان خود یا مقام‌های صلاحیتدار قانونی یا کسانی که به نحوی از انحاء در تعلیم و تربیت و حل مشکلات شخصی و خانوادگی و اجتماعی او صالح و مؤثر باشند با رعایت مقررات مربوطه مکاتبه نماید.
• ماده ٢٠٠: نامه‌های صادره شده و وارده محکوم یا متهم باید بوسیله مسئول ارسال نامه‌های محکومان که از بین مأموران مجرب و مورد اعتماد موسسه زندان انتخاب می‌شود دقیقاً بررسی و مطالعه شده و پس از امضاء و مهر قسمت مذکور به مقصد ارسال شود.
• ماده ٢٠١: نامه‌هایی که نوشته‌های آن مفسده‌انگیز یا مخالف با آیین‌نامه‌های موسسه یا زندان یا خلاف نظم و عفت عمومی و اخلاق حسنه بوده یا موجب هتک حرمت اشخاص شود یا متضمن الفاظ رکیک و مستهجن و ناسزا، تهدید و یا تهمت و افترا باشد و همچنین عرض‌ حالهای ناموجه و مکرر درباره موضوع‌هایی که از پیش مورد رسیدگی قرار گرفته و تهیه و ارسال آنها صرفاً به منظور مزاحمت باشد به دستور رییس موسسه یا زندان ضبط شده و نویسنده نامه بر اساس مقررات این آیین‌نامه تنبیه انضباطی و یا تحت تعقیب جزایی قرار خواهد گرفت.
• ماده ٢٠٢: متن نامه‌ها باید با خط خوانا و روشن و به زبان فارسی نوشته شده و موضوع آن درباره بیان حقایق مربوط به اوضاع و احوال خانوادگی و شخصی و جریان دعوا مربوط به نویسنده نامه باشد.
• ماده ٢٠٣: کلیه نامه‌های ‌صادر شده باید در دفتر مخصوص ثبت ونام ونام‌خانوادگی و مشخصات کامل، شماره قرار یا دادنامه، شماره محکوم، شماره آسایشگاه نویسنده نامه و نشانی و عنوان گیرنده با خط خوانا روی پاکت نوشته شده تا در صورت برگشت آن با استفاده از نوشته‌های دفتر ذکر شده عیناً به نویسنده نامه مسترد شود.
• ماده ٢٠۴: نامه‌هایی که به زبان خارجی نوشته می‌شود اگر در محل برای ترجمه و بررسی آن وسیله‌ای موجود نباشد بایستی عیناً به اداره کل زندانها و نهایتاً به سازمان ارسال گردد تا پس از بررسیهای لازم چنانچه ارسال آن به مقصد بدون مانع باشد به منظور ارسال به زندان مربوط اعاده شود .
• ماده ٢٠۵: متهمان و محکومان اتباع خارجه می‌توانند بوسیله وزارت امور خارجه با نماینده سیاسی و کنسولی خود مکاتبه نمایند و نامه‌های آنها باید بنابر مقررات این آیین‌نامه بررسی و به مقصد فرستاده شود.
• ماده ٢٠۶: در مواقع ضروری ارتباط محکوم بوسیله تلگراف یا تلفن با اشخاص یا مقام‌های رسمی با رعایت مقررات آیین‌نامه با هزینه شخصی محکوم بی‌اشکال است .
o تبصره ـ مکالمه تلفنی محکومان اتباع خارجی با حضور مترجم مورد اعتماد سازمان بلامانع می‌باشد.
• ماده ٢٠٧: واحدهای بازرسی اداره‌های کل مؤظفند برای هر زندان صندوق شکایت‌ها تهیه و در دسترس محکومان قرار دهند تا در صورتی‌که محکومان از امور بازداشتگاه یا موسسه یا زندان شکایت داشته باشند بتوانند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه‌ای که هویت دقیق محکوم روی پاکت قید شده باشد بصورت مستقیم در صندوق ذکر شده قرار دهند این صندوق هر هفته یک بار توسط بازرس اداره کل باز و شکایت آن به وسیله واحد بازرسی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• ماده ٢٠٨: توزیع و قبول نامه‌های محکومان از ساعت ۱۱ صبح الی ۱۴ می‌باشد. جز در موارد اضطراری، با وصول تلگراف و یا هر نامه بایستی حداکثر ظرف ۲ روز از تاریخ وصول بدست محکوم یا مرجع مربوط برسد .
• ماده ٢٠٩: در صورتی که محکوم از نحوه اجرای بازداشت یا حبس خود و یا هر امر دیگر از امور بازداشتگاه، موسسه و زندان شکایت داشته باشد می‌تواند شکایت خود را با ذکر دلیل ضمن نامه‌ای سربسته بطور مستقیم به موسسه یا رییس زندان اعلام نماید و نامبرده مکلف است این قبیل نامه‌‌ها را به مراجع مربوط ارسال دارد.
• ماده ٢١٠: متهم یا محکوم می‌تواند کتاب‌های مذهبی، علمی، تحصیلی و هر کتاب یا نشریه مجاز را با نظر مسئول بازپروری دریافت و مطالعه نماید.
• ماده ٢١١: ورود لباس‌ها و پتو و مواد خوراکی توسط متهمان و محکومان براساس دستورالعمل صادره از سازمان خواهد بود.
o تبصره ـ هر محکوم می‌تواند ۱۰ روز پیش از آزادی از خارج از زندان لباس دریافت نماید و این لباس به انبار تحویل می‌گردد تا محکوم هنگام خروج از آن استفاده نماید.
• ماده ٢١٢: مرسوله‌هایی که توسط پست برای متهم یا محکوم ارسال می‌شود به وسیله مأموران مجرب و مورد وثوق زندان بازدید و تحویل گرفته می‌شود. چنانچه مرسوله‌ها از اشیایی باشد که نگهداری آن جرم محسوب می‌گردد، مراتب ضمن‌گزارش جهت اتخاذ تصمیم به مقام قضایی صلاحیت‌دار اعلام و در صورتی که نگهداری آنها در داخل زندان ممنوع باشد به خانواده متهم یا محکوم مسترد و یا جزو اموال محکوم محسوب و تا آزادی وی ضبط خواهد شد.

فصل سوم: مرخصی زندانیان
‌ماده۲۱۳ـ به منظور کمک به تحکیم مبانی و روابط خانوادگی و اجتماعی زندانیان، رفع مشکلات ضروری فردی، خانوادگی و قضائی، بازتوانی اجتماعی و فراهم نمودن زمینه بازگشت مجدد به جامعه و همچنین مشارکت فعال در برنامه‌های اصلاحی، تربیتی، فرهنگی و ورزشی، حرفه‌آموزی و اشتغال، به زندانیان در چهارچوب مواد مربوط به این فصل مرخصی اعطاء می‌گردد.
‌تبصره ـ اعطای مرخصی به زندانیان به عنوان یک حق تلقی نمی‌گردد و برخورداری از آن موکول به رعایت مقررات زندان و کسب امتیازات لازم می‌باشد.

ماده۲۱۴ـ شرایط اعطای مرخصی:
‌الف) محکومین به حبس تا ۱۵ سال باید حداقل ‌یک ‌ششم‌ از مدت حبس و محکومین بیش از ۱۵ سال و حبس ابد حداقل سه سال از مدت محکومیت خود را سپری کرده باشند. محکومینی که دارای سابقه محکومیت در جرائم عمدی باشند، به ازای هر سابقه محکومیت یک ماه به نصاب مذکور اضافه می‌شود.
‌ب) محکومینی که به لحاظ عدم پرداخت جزای نقدی یا عدم تأدیه محکومیت مالی (موضوع مادتین ۱ و ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی) و یا هر دو در زندان بسر می‌برند، در صورتی که حداقل یک ماه بابت محکومیت مذکور تحمل حبس نموده باشند.
‌ج) کسب حداقل ۲۰۰ امتیاز برای هر نوبت مرخصی با توجه به معیارهای زیر:
۱ـ رعایت مقررات و امور انضباطی در زندان در هر ماه ۱۰ امتیاز
۲ـ همکاری در برقراری نظم و انضباط و پیشگیری از تخلفات داخلی در هر ماه ۲۰ امتیاز
۳ـ همکاری در انجام فعالیت‌های فرهنگی در هر ماه ۱۰ امتیاز
۴ـ اهتمام به شرکت در نماز جماعت و سایر مراسم مذهبی، در هر ماه ۳۰ امتیاز
۵ ـ شرکت در برنامه‌های مربوط به تلاوت، آموزش روخوانی، ترجمه، درک مفاهیم، حفظ قرآن یا نهج‌البلاغه، اخلاق و عقاید، هر برنامه در هر ماه ۲۰ امتیاز
۶ ـ قبولی در آزمون دوره‌های مربوط به روخوانی، ترجمه، درک مفاهیم و حفظ قرآن یا نهج‌البلاغه، اخلاق و عقاید، هر دوره ۳۰ امتیاز
۷ـ شرکت در دوره احکام سطح ۱ و ۲ هر کدام در هر ماه ۱۰ امتیاز
۸ ـ قبولی در آزمون احکام سطح ۱و ۲ هر یک ۳۰ امتیاز
۹ـ شرکت در هر دوره کتابخوانی ۲۰ امتیاز
۱۰ـ حفظ قرآن به ازاء هر جزء ۲۰۰ امتیاز
۱۱ـ انتخاب در جشنواره قرآنی شهرستان، استان و یا کشور و یا کسب رتبه در آن، هر کدام ۱۰۰ امتیاز
۱۲‌ـ اشتغال به تحصیل در هر یک از مقاطع تحصیلی هر ماه ۲۰ امتیاز
۱۳ـ قبولی در هر دوره تحصیلی ۳۰ امتیاز
۱۴ـ شرکت در کلاس‌های فرهنگی، هنری و ورزشی در هر ماه ۲۰ امتیاز
۱۵ـ شرکت در هر یک از دوره‌های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری درون زندان ۱۰ امتیاز
۱۶ـ اخذ گواهی در هر یک از دوره‌های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری ۳۰ امتیاز
۱۷ـ تدریس در هر یک از امور آموزشی، فرهنگی و ورزشی در هر ماه ۲۰ امتیاز
۱۸ـ کسب رتبه در هر یک از جشنواره‌های فرهنگی، هنری یا مسابقات ورزشی اعم از شهرستان، استان یا کشور ۳۰ امتیاز
۱۹ـ پذیرش در دانشگاه ۵۰ امتیاز
۲۰ـ شرکت در کلاس‌های فنی و حرفه‌ای در هر ماه ۱۰ امتیاز
۲۱ـ اخذ گواهی فنی و حرفه‌ای در هر رشته ۵۰ امتیاز
۲۲‌ـ اشتغال به کار در کارگاه‌ها و انجام امور خدماتی داخل زندان در هر ماه ۴۰ امتیاز
۲۳ـ شرکت در دوره مهارت‌های اساسی زندگی هر مهارت ۵ امتیاز حداکثر ۵۰ امتیاز
۲۴ـ اخذ گواهی مربوط به مهارت‌های اساسی زندگی هر مهارت ۱۰ امتیاز حداکثر ۱۰۰ امتیاز
۲۵ـ شرکت در جلسات و کلاسهای مشاوره و روان درمانی هر ماه ۲۰ امتیاز
۲۶ـ ترک کامل اعتیاد به تائید بهداری زندان ۲۰۰ امتیاز
۲۷ـ پرداخت جزای نقدی به ازاء یک‌درصد از مبلغ جریمه ۵ امتیاز
۲۸ـ اخذ رضایت شاکی یا شاکیان حداکثر ۲۰۰ امتیاز(در صورت تعدد شکات میزان امتیازات به تعداد آنها تقسیم خواهد شد.)
۲۹ـ سایر اقدامات و فعالیت‌های پیش‌بینی نشده در این بند به تشخیص شورای طبقه‌بندی ۱۰۰ امتیاز
‌تبصره۱ـ تحصیل هر یک از امتیازات مذکور حسب مورد، منوط به اخذ گواهی از سوی واحدهای ذیربط و تائید رئیس زندان می‌باشد.
‌تبصره۲ـ محکومین ذکور دارای بیش از ۶۰ سال و اناث بیش از ۵۵ سال و همچنین زنان سرپرست خانوار (براساس گواهی مستند) و مادران دارای فرزند کمتر از ده سال و یا افراد دارای سابقه ایثارگری، با کسب حداقل ۱۵۰ امتیاز با رعایت سایر شرایط از مرخصی بهره‌مند می‌گردند.
‌تبصره۳ـ محکومین دارای حبس بیش از ۱۰ سال هرگاه با تلاش فوق‌العاده موفق به کسب ۱۰۰۰ امتیاز گردند به شرط تحمل حداقل یک سال حبس از مرخصی بهره‌مند خواهند شد.
‌تبصره۴ـ کلیه محکومین به استثنای مشمولین ماده ۲۲۱ در صورت ازدواج یا فوت یکی از بستگان درجه یک آنان (پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر، خواهر) بدون لحاظ شرایط مذکور در این ماده از یک نوبت مرخصی بهره‌مند می‌گردند.

ماده۲۱۵ـ میزان مرخصی:
لف ـ به محکومین حبس جرائم غیرعمدی و محکومینی که صرفاً به دلیل عدم پرداخت جزای نقدی، دیه و یا محکومیت‌های مالی غیرکیفری در زندان نگهداری می‌شوند در صورت کسب امتیازات لازم به ازای هر دو ماه، سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء می‌گردد.
‌ب ـ به محکومین سایر جرائم که امتیازات لازم را کسب نمایند در صورت فقدان سابقه محکومیت در جرائم عمدی به ازای هر سه ماه و در صورت وجود سابقه محکومیت در جرائم عمدی به ازای هر چهار ماه، سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء می‌گردد.
‌ج ـ زنان سرپرست خانوار و مادران دارای فرزند کمتر از ده سال در صورت کسب امتیازات لازم و فقدان سابقه عمدی محکومیت به ازای هر دو ماه سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء می‌گردد.
‌د ـ کسب امتیاز بیشتر از سقف تعیین شده، موجب تمدید مرخصی تشویقی برای زندانیان محکوم در پایان هر دوره مرخصی خواهد بود. تعیین مدت تمدید مرخصی به عهده شورای طبقه‌بندی بوده و در هر صورت نباید این مدت بیشتر از سقف مرخصی در هر دوره باشد.
‌ه‍ ـ چنانچه فاصله محل سکونت زندانی تا محل تحمل کیفر وی بیش از صد کیلومتر باشد، به تشخیص شورای طبقه‌بندی و به تناسب فاصله راه بین یک تا چهار روز برای ایاب‌وذهاب به مدت مرخصی افزوده خواهد شد.

ماده۲۱۶ـ محکومینی که بنا به تشخیص پزشک زندان نیاز به بستری شدن در مراکز درمانی خارج از زندان را دارند بدون در نظر گرفتن شرایط مذکور در ماده ۲۱۴ می‌توانند برای یک دوره معالجه، جهت بستری‌شدن از مرخصی استفاده نمایند و در صورت نیاز به ادامه بستری بیش از یک ماه بنا به تشخیص بیمارستان و تائید پزشکی قانونی قابل تمدید است در این صورت باید تاریخ و محل بستری مشخص گردد تا در صورت لزوم از طرف یگان حفاظت زندان بازدید و سرکشی بعمل آید.

ماده۲۱۷ـ اعطای مرخصی به محکومین، موکول به تصویب شورای طبقه‌بندی زندان و اخذ تأمین مناسب توسط مقام قضایی مربوطه می‌باشد. اخذ تأمین و اقدامات مربوط به آن با التفات به رأی وحدت رویه شماره ۶۸۰ مورخ ۲۵ / ۵ / ۱۳۸۴ هیأت عمومی دیوان عالی کشور از هر حیث تابع احکام مربوط به قرارهای تأمین در قانون آئین دادرسی کیفری می‌باشد.
‌تبصره ـ تأمین مأخوذه برای اعطاء مرخصی محکومین، حسب مورد پس از تفهیم به زندانی یا وثیقه‌گذار و یا کفیل برای مرخصی‌های بعدی نیز دارای اعتبار بوده و ملاک عمل می‌باشد.

ماده۲۱۸ـ دادستان محل و یا رئیس حوزه قضایی بخش که عهده‌دار وظایف دادستان می‌باشد می‌توانند با رعایت شرایط پیش‌بینی شده در این فصل با اخذ تأمین مناسب رأساً نسبت به اعطای مرخصی اقدام نمایند.

ماده۲۱۹ـ شورای طبقه‌بندی موظف است ضمن بررسی پرونده شخصیت رفتاری محکومین، چنانچه باقیمانده حبس آنها حداکثر معادل ‌یک‌ دهم‌ کل محکومیت آنان بوده مشروط بر اینکه مدت مزبور از شش ماه تجاوز ننماید، با در نظر گرفتن وضعیت جسمانی یا معیشت خانواده، اصلاح‌پذیری، شخصیت محکوم و لحاظ امتیازات مکتسبه و در صورت استحقاق با اخذ تعهد کتبی و بدون اخذ تامین نسبت به اعطای مرخصی به‌آنان اقدام نماید.

ماده۲۲۰ـ در مواقع اضطراری و بروز حوادث غیرمترقبه متهمین و محکومینی (که واجد شرایط اعطای مرخصی نمی‌باشند) می‌توانند بنا به تشخیص شورای طبقه‌بندی و موافقت قاضی مجری حکم یا رئیس حوزه قضایی و یا مقام بازداشت‌کننده حداکثر به‌مدت ۱۲ ساعت در روز به صورت تحت‌الحفظ به مرخصی اعزام گردند.

ماده۲۲۱ـ مستثنیات اعطای مرخصی:
محکومین زیر از شمول اعطای مرخصی مستثنی می‌باشند:
‌الف ـ محکومین جرائم سرقت مسلحانه و یا مقرون به آزار، ربودن مال دیگری از طریق کیف‌زنی، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، آدم‌ربائی، جرائم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف، دائرکردن مراکز فساد و فحشاء، اسیدپاشی، اخلال در نظام اقتصادی، ورود، تولید، توزیع و فروش مشروبات الکلی، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روانگردان‌ها.
ب ـ محکومین دارای سه سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم.
‌ج ـ محکومینی که به شرارت مشهورند.
‌د ـ محکومین به قصاص و اعدام.
‌تبصره۱ـ منظور از قاچاق عمده مواد مخدر و روانگردان‌ها مواردی است که مجازات قانونی جرم حبس ابد یا اعدام باشد.
‌تبصره۲ـ اعطای مرخصی به محکومین جرائم سرقت در ایام نوروز ممنوع می‌باشد.

ماده۲۲۲ـ محکومین مذکور در ماده فوق به جز محکومین به قصاص و اعدام در صورت کسب امتیازات مندرج در ماده ۲۱۴ و پس از تحمل ۲/۱ (یک‌دوم) از مدت محکومیت خود با تائید دادستان مربوط می‌توانند از مرخصی استفاده نمایند.
تبصره ـ مدت تحمل اولیه در مورد محکومین به حبس ابدی که مشمول ماده ۲۲۱ می‌باشند معادل ۱۰ سال خواهد بود.

ماده۲۲۳ـ چنانچه زندانیان مشمول ماده ۲۲۱ و نیز محکومین حبسهای بیش از ده سال به مرخصی اعزام شوند لازم است مراتب حسب مورد توسط مقام اعطاءکننده مرخصی، به یگانهای انتظامی مربوطه اعلام تا به نحو مقتضی تحت مراقبت و نظارت قرار گیرند.

ماده۲۲۴ـ زندانیان محکومی که به هر دلیل واجد شرایط لازم برای برخورداری از مرخصی نباشند در مواقع اضطراری و یا خاص به پیشنهاد شورای طبقه‌بندی و موافقت دادستان محل می‌توانند از یک نوبت مرخصی بهره‌مند شوند.

ماده۲۲۵ـ مدت مرخصی زندانیان جزء مدت محکومیت آنان محسوب گردیده، لیکن در صورت غیبت، ایام غیبت جزء مدت محکومیت احتساب نمی‌گردد و چنانچه زندانی پس از اعطای مرخصی غیبت نماید علاوه بر مجازات قانونی برای بار اول به مدت ۶ ماه و برای بار دوم یک سال و برای نوبت سوم تا پایان مدت محکومیت از مرخصی محروم خواهد شد و در صورتی که زندانی پس از پایان مرخصی به زندان مراجعت ننماید و توسط مأمورین دستگیر و تحویل زندان شود تا پایان مدت محکومیت از مرخصی محروم خواهد شد.
تبصره ـ چنانچه غیبت زندانی به تائید دادستان محل، رئیس حوزه قضایی بخش که عهده‌دار وظایف دادستان می‌باشد و یا شورای طبقه‌بندی، موجه تشخیص داده شود، زندانی غائب از مرخصی مشمول حکم این ماده نخواهد بود.

ماده۲۲۶ـ زندانیانی که در حین مرخصی و یا اشتغال خارج از زندان مرتکب جرم عمدی می‌شوند، برای بار اول تا یک سال و برای بار دوم تا دو سال و برای بار سوم تا سه سال از مرخصی محروم خواهند شد.

ماده۲۲۷ـ دادستان یا شورای طبقه‌بندی می‌توانند برای زندانیانی که به مرخصی اعزام می‌شوند تکالیفی از قبیل معرفی نوبه‌ای به مراجع انتظامی، عدم حضور در برخی از اماکن در حین مرخصی مقرر دارد و چنانچه زندنیان دستورات صادره را رعایت ننمایند، باقیمانده مرخصی آنان ملغی و از یک نوبت مرخصی بعدی محروم خواهند شد.

ماده۲۲۸ـ چنانچه زندانی در خاتمه مدت مرخصی به زندان مراجعه ننماید، رئیس زندان باید ضمن اقدام لازم برای دستگیری زندانی و عودت وی به زندان مراتب غیبت را بلافاصله برای تشریفات مربوط به ضبط تأمین مأخوذه به مقام قضایی مربوط اعلام نماید. مقام قضایی ذیربط نیز باید نتیجه اقدامات مربوط به ضبط تأمین مأخوذه را برای درج در پرونده به زندان منعکس نماید.

ماده۲۲۹ـ دستورالعملهای اجرائی این فصل توسط رئیس سازمان زندانها تهیه و ابلاغ می‌‌گردد.

اصلاحیه فصل سوم از بخش سوم آئین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مشتمل بر (۱۷) ماده و (۱۰) تبصره در اجرای ماده ۹ قانون تبدیل شورای سرپرستی زندان‌ها به سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب ۱۳۶۴ در تاریخ ۲۱ / ۲ / ۱۳۸۹ به تصویب رئیس قوه قضائیه رسید و از تاریخ ۱ / ۴ / ۱۳۸۹ لازم‌الاجراء می‌باشد. همچنین کلیه آئین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های مغایر با این اصلاحیه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن آن لغو می‌گردد.

فصل چهارم ـ انتقال، اعزام و بدرقه محکوم
• ماده ٢٣٠: هر متهم یا محکوم در بازداشتگاه مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندانی که در حوزه قضایی صادر کننده قرار یا حکم قرار دارد نگهداری می‌شود، مگر در مواردی که دادگاه صادر کننده حکم بر اساس قانون محل دیگری را برای تحمل کیفر تعیین نماید.
o تبصره ـ محکومانی که در زندان نگهداری می‌شوند در صورتی که غیر از مقام‌های قضایی صادر کننده حکم یا قرار، توسط مقام قضایی دیگری به عنوان متهم به منظور تحقیق احضار شوند مدیر زندان مکلف است ضمن اعزام مراتب را به مقام‌های قضایی صلاحت‌دار اعلام نماید.
• ماده ٢٣١: تعیین محل نگهداری محکومان و متهمان در حوزه قضایی و نیز تعیین ساعت‌ها و دفعه‌ها و نوع ملاقات و سایر ترتیبات انجام ملاقات و مرخصی و جابجایی محکوم به عهده سازمان می‌باشد.
• ماده ٢٣٢: رییسان مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال موظفند هر دو ماه یک بار در صورت تقاضای محکوم و یا راساً به تشخیص خود تغییر نوع زندان محکوم را بر حسب بهبود وضع اخلاقی محکوم یا تنزیل آن به مرکز پذیرش و تشخیص پیشنهاد کنند تا برای اتخاذ تصمیم در شورای طبقه‌بندی مطرح گردد.
• ماده ٢٣٣: در هر موردی که نگهداری محکوم در زندان محلی مخالف مصالح آن شهرستان یا استان باشد با موافقت مقام‌های قضایی مربوط و تعیین محل انتقال به وسیله اداره کل زندان‌ها با جلب نظر شورای طبقه‌بندی و موافقت دادستان محکوم منتقل می‌شود.
• ماده ٢٣۴: انتقال محکوم از حوزه قضایی محل صدور و اجرای حکم به حوزه قضایی دیگر مستلزم موافقت دادستان مربوط و مدیرکل مبدا و مقصد خواهد بود.
o تبصره۱ـ سازمان باید ترتیبی اتخاذ نماید که محکومان با درخواست شخصی در نزدیک‌ترین محل سکونت خانواده خود تحمل کیفر نماید بدیهی است مراجع قضاییی نیز در این مورد اقدام‌های لازم را برای اعطای نیابت قضایی معمول خواهند داشت.
o تبصره۲ـ پس از انتقال محکوم به زندان جدید کلیه امور قضایی و اجرایی بعدی به عهده دادستان حوزه قضایی موسسه یا زندان جدید خواهد بود. بدیهی است قاضی مجری حکم مبدا به دادستان یا قاضی مجری حکم مقصد نیابت قضایی اعطا خواهد کرد.
o تبصره۳ـ محکوم یا خانواده او می‌توانند تقاضای خود را درمورد انتقال به رییس زندان مقصد و یا مبدا تقدیم نموده تا بنا به مفاد این ماده عمل شود در اینصورت هزینه‌های متعلقه به عهده محکوم است.
o تبصره ۴ـ در صورت تراکم بیش از حد جمعیت کیفری در یک زندان، یا بروز حوادثی نظیر زلزله و آتش‌سوزی یا ابتلا به بیماری‌های واگیردار و حاد و یا وضعیت خاص معیشتی و خانوادگی محکوم، رییس سازمان می‌تواند نسبت به انتقال محکومان به زندان‌های مجاور اقدام نماید.
• ماده ٢٣۵: اعزام، بدرقه، نقل و انتقال محکومان و متهمان به مراجع قضایی، مراکز درمانی، تربیتی، آموزشی، مرخصی‌های تحت الحفظ و یا سایر مراجع مربوط بر اساس ضوابطی که از سوی‌سازمان اعلام می‌شود‌ به عهده نیروهای‌مسلح یگان انتظامی سازمان می‌باشد و تا تأمین نیروهای مورد نیاز و استقرار کامل یگان یاد شده این امر بوسیله نیروهایی انتظامی صورت می‌گیرد.
o تبصره۱- استفاده از دستبند در موارد یادشده برای محکومان و متهمان، مجاز نیست مگر درموارد ضروری حسب تشخیص رییس زندان و جرایمی که به موجب دستورالعمل صادر شده از سوی سازمان تعیین می‌شود.
o تبصره۲ـ در مواقعی که زندانی به دادگاه و یا دفاتر کار سایر مراجع وارد می‌شود، مأموران بدرقه و مراقبان او نیز وارد آنجا خواهند شد و به دستور مقامات قضایی، دستبند زندانی باز می‌شود و در صورتیکه دستور خروج مأموران از اتاق صادر گردد، به مسئولیت مقام دستور دهنده پس از امضای اجازه نامه‌ای که نمونه‌اش منضم به این آیین‌نامه می‌باشد مأموران بدرقه پشت درب اتاق مراقب زندانی خواهند بود.
o فرم مربوط به ماده ۲۲۸
 شعبه………………………….
 رییس شعبه ………………..
 اینجانب…………………………
 دادرس، بازپرس، دادیار
 به منظور انجام تحقیقات به ۱ـ ………………………………………….۲ـ ……………………………………………
 مأموران بدرقه و مراقب متهم یا محکوم …………………………………….. فرزند…………………………… مورد پرونده
 کلاسه………………………………….. دستور خروج را صادر نمودم.
 ساعت ورود:
 ساعت خروج: امضاء:
• ماده ٢٣۶ـ در مواردی که متهم یا محکوم قادر به حرکت نبوده و یا خروج وی از زندان به مصلت نباشد، بنا به پیشنهاد رییس زندان و موافقت دادستان محل تحقیقات و یا دادرسی با حضور قاضی مربوط انجام خواهد شد.
o تبصره ـ در حوزه‌های قضایی که دادسرا تشکیل نشده است انجام این امر موکول به نظر رییس حوزه قضایی خواهد بود.

بخش چهارـ آماده سازی برای خروج از زندان، مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال
• فصل نخست ـ فعالیت‌های مددکاری
• فصل دوم ـ نحوه آزادی محکومان

فصل نخست ـ فعالیت‌های مددکاری
• ماده ٢٣٧: برای تسهیل بازگشت محکومان به زندگی عادی باید در حفظ روابط و علایق خانوادگی آنان اهتمام لازم به عمل آید به همین منظور مددکاران اجتماعی در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال و زندان‌ها مؤظفند به طور منظم با محکوم در تماس بوده، با جلب اعتماد وی در رفع مشکلات و تأمین احتیاجات مادی و معنوی او و خانواده‌اش بوسیله دوایر مربوط و در نتیجته در ایجاد روابط حسنه با خانواده و تحکیم مبانی آن موثر و مفید واقع شوند. تماس سایر مأموران زندان با خانواده محکوم ممنوع و موجب تعقیب انتظامی یا اداری است.
o تبصره ـ ارتباط با خانواده محکوم توسط مددکار الزاماً با هماهنگی و اطلاع رییس زندان خواهد بود.
• ماده ٢۶٨: از جمله وظائف زندان آماده نمودن محکومان برای بازگشت به محیط خارج از موسسه یا زندان می‌باشد. انجام این وظیفه به عهده دایره مددکاری و به موجب آیین‌نامه اجرایی مددکاران اجتماعی است.
• ماده ٢٣٩: اجرای احکام زندان مؤظف است آخر هر هفته اسامی محکومان را که دو ماه به پایان محکومیت آنان باقی مانده است تهیه و به قسمت رسیدگی و مددکاری تسلیم نماید و اداره مراقبت بعد از خروج یا همکاری با کمک انجمن حمایت از زندانیان، انجمن‌های خیریه و اداره‌های مربوط به مشاغل وزارت کار و امور اجتماعی نسبت به محکومانی که مأوی و شغلی ندارند دست‌کم تا سه ماه پس از آزادی از زندان حمایت مادی و معنوی بعمل می‌آورند.
• ماده ٢۴٠: در مورد محکومان بی‌بضاعت که‌پس از آزادی از زندان می‌خواهند به موطن خود مراجعت نمایند بایستی رییس زندان پیش‌بینی‌های لازم را بعمل آورده موجبات اعزام آنان را به مقصد مورد نظر فراهم سازد هزینه سفر آنها بوسیله زندان یا انجمن حمایت از زندانیان تأمین و پرداخت خواهد شد.
• ماده ٢۴١: محکومان بیمار و بی‌بضاعتی که در حال بیماری آزاد می‌شوند می‌بایستی بوسیله انجمنهای حمایت از زندانیان تا حصول بهبودی و توانایی انجام کار مورد حمایت قرار گیرند و چنانچه از کارافتاده یا معلول باشند با توجه به امکانات انجمن و بر اساس مقررات از آنها حمایت شود.
• ماده ٢۴٢: مسئولان و کارکنان واحد بازپروری به طور مستمر با محکومان در تماس بوده ضمن تعلیم مبانی‌عقیدتی اسلام و تبلیغ و راهنمایی صحیح نسبت به تهذیب و تزکیه نفس و تحکیم مبانی اخلاقی و الفت آنان به اخلاق اسلامی و علاقه آنان به زندگی سالم و عمل صالح اقدام نموده و در حل مشکلات روحی، تسکین درونی و ایجاد امید به اصلاح و زندگی صحیح در آنان به منظور بازگشت به جامعه و ادامه زندگی سالم اجتماعی تلاش نمایند اجرای برنامه‌های نماز و عبادات بر عهده کارکنان یا نمایندگان این واحد است.

فصل دوم ـ نحوه آزادی محکومان
• ماده ٢۴٣: اجرای احکام زندان مکلف است یک هفته قبل از پایان مدت محکومیت محکومان به پرونده آنان به دقت رسیدگی نموده و برگ آزادی صادر و به رییس زندان اعلام و تسلیم نماید. رییس زندان یا جانشین او نیز وظیفه دارد پرونده محکومانی را که به حکم مراجع قضایی یا در انقضای مدت محکومیت باید از زندان آزاد شوند بررسی نموده و بدون وقفه و تأخیر نسبت به آزادی آنان بر اساس سابقه و دستور رسیده اقدام نماید.
o تبصره ـ زمان آزادی محکوم باید بوسیله رییس زندان بطور کتبی به قاضی صادر کننده حکم اعلام گردد.
• ماده ٢۴۴: اجرای احکام زندان مکلف است یک هفته پیش از آزادی محکومانی که باید پس از آزادی به خارج از کشور طرد شوند و یا برای تبعید به شهرستان منتقل شوند و یا تحویل مراکزی همچون بهزیستی گردند، مراتب را به مرجع قضایی مربوط اعلام داشته رونوشت نامه را نیز به قاضی ناظر منعکس نماید.
• ماده ٢۴۵: محکوم به هنگام آزادی مکلف است البسه و لوازم دولتی را که همراه خود دارد عیناً مسترد نموده و با تسلیم رسید مربوط به وجوه نقدی و اسناد و اشیاء قیمتی، لباس ها، لوازم شخصی و دفترچه‌های بانکی خود این اسناد و دفاتر و لوازم را به هنگام خروج از زندان دریافت نماید چنانچه محکوم هنگام خروج لباس های کافی نداشته و فاقد بضاعت باشد رییس زندان به وسیله انجمن حمایت از زندانیان مؤظف به تهیه آنان می‌باشد.
• ماده ٢۴۶: محکوم مکلف است هنگام آزادی از زندان نشانی کامل اقامتگاه و محل سکونت و شماره تلفن خود را تعیین نموده به دفتر زندان تسلیم نماید.
• ماده ٢۴٧: این آیین نامه مشتمل بر (۲۴۷) ماده و (۱۰۸) تبصره دراجرای قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها، به سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۱۳۶۴ در تاریخ ۲۰/۹/۱۳۸۴ به تصویب رییس قوه قضاییه رسید و ازتاریخ یاد شده لازم‌الاجراء است. همچنین کلیه آیین نامه های مغایر با این آییت نامه از جمله آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۲۶/۴/۸۰ و اصلاحات بعدی آن لغو می‌گردد